از میان نظریه‌های مختلفی که به عنوان عامل اصلی زلزله ارائه گردیده، نظریه حرکات زمین ساخت صفحه‌ای بیشترین مقبولیت را در میان لرزه شناسان یافته است.

بر اساس این نظریه، پوسته زمین مرکب از صفحاتی است که میل به حرکت دارند، این صفحات که به صورت لایه لایه رویهم قرار گرفته‌اند پس از حرکت، زلزله را تولید می‌کنند.

صفحه سخت سنگ کره بر روی لایه نرمتر و خمیری مانند مذاب کره قرار گرفته و همانند جسمی سخت می‌لغزد.

صفحات سنگ کره توسط پشته‌های اقیانوسی، جزایر آتشفشانی، گسل‌های انتقالی و گودال‌های فرو رونده احاطه شده‌اند.

مواد مذاب در پشته‌های اقیانوسی بسمت بالا آمده و خنک می‌شوند و صفحه سنگی را به وجود می‌آورند و بدین ترتیب این صفحه به طور افقی گسترش می‌یابد.

صفحات زمین ساخت که در کنار هم قرار داشته و توسط گسل‌های انتقالی از هم جدا شده‌اند رویهم لغزیده و در ناحیه آلی (گودال‌های اقیانوسی) به داخل زمین فرو می‌روند. زلزله غالبا در ناحیه‌ای که صفحه سنگی به داخل زمین فرو می‌روند و یا در نقاطی که صفحات روی هم می‌لغزند اتفاق می‌افتد. (منبع: مهندسی زلزله، مولف: حسن مقدم)

ارتباط زلزله و آتشفشان

از نظر علمی بین زلزله و آتشفشان تطابق جغرافیایی محدودی وجود دارد ولی این تطابق کامل و روشن نیست. بیش از یک قرن، زمین‌شناسان و ژئوفیزیکدانان سعی نمودند تا وابستگی تقریبی جغرافیایی بین این دو پدیده را مشخص نمایند ولی نتیجه‌ای از آن بدست نیامد. ابتدا تصور می‌شد که آتشفشان عامل پیدایش زلزله است. در اوایل قرن نوزدهم مهندس فرانسوی، مونتسوس دوبالور با بررسی توزیع جغرافیایی این دو پدیده نشان داد که زلزله‌های بزرگ عموما بوسیله آتشفشان بوجود نمی‌آیند. با شکوفایی علم زلزله‌شناسی در اوایل قرن بیستم، تصور وابستگی تنگاتنگ این دو پدیده از بین رفت.

با توجه به مطالعات صورت گرفته این نتیجه‌گیری حاصل شد که:

مناطق زیر رانده شده حاشیه قاره‌ها محل وقوع زلزله و آتشفشان می‌باشند، در حالیکه، مناطق گسل‌های انتقالی که از قاره‌ها عبور می‌کنند، لرزه خیزند ولی فاقد فعالیت‌های آتشفشانی می‌باشند. (منبع: مهندسی زلزله، مولف: حسن مقدم)

علم مهندسی زلزله

علم مهندسی زلزله در ابتدای قرن بیستم زاده شد و در انتهای آن به کمال رسید. ضوابط بارگذاری زلزله در سال 1908 در ایتالیا بر اساس قضاوت مهندسی شکل گرفت و خیلی زود در سایر کشورهای لرزه‌خیز پذیرفته و اجرا شد.

با ابداع و نصب شتاب نگاشت‌ها و انتشار شتابنگاشت‌های ثبت شده در غرب آمریکا در دهه‌ی شصت، طیف‌های پاسخ ابتدا به صورت دستی و سپس به کمک رایانه محاسبه گردید و این سر آغاز ورود دینامیک سازه به عرصه مهندسی زلزله بود.

در دو دهه آخر قرن بیستم تلاش بی‌وقفه و گسترده محققان و کارشناسان برای ایجاد یک بنیان علمی و منطقی برای بارگذاری و طراحی لرزه‌ای ادامه یافت. نتیجه‌ی ارزشمند این تلاش‌ها عرضه روش طراحی بر اساس عملکرد است که می‌توان آن را سر آغاز عصر جدیدی در عرصه طراحی لرزه‌ای دانست.

سازه در زلزله‌های مخرب کاملا غیر‌خطی است و معیار‌های متعارف متکی بر مقاومت در آیین‌نامه‌های موجود نمی‌تواند رفتار لرزه‌ای واقعی سازه را به درستی ارزیابی کنند؛ از این رو تلاش برای یافتن معیار مناسب طراحی لرزه‌ای آغاز شده است.