معماری سبز یا معماری پایدار یکی از گرایش‌ها و رویکردهای نوین معماری است که در سال‌های اخیر مورد توجه عده زیادی از طراحان و معماران معاصر جهان قرار گرفته است. این معماری به دنبال به حداقل رساندن اثرات منفی زیست محیطی ساختمان و استفاده بهینه‌ی مواد، انرژی و فضای توسعه و اکوسیستم است.

همانطور که می‌توان از تعریف معماری پایدار برآورد کرد، هدف از دیزاین بناها با توجه به اصول پایداری و بوم‌شناختی، کاهش اتلاف انرژی و آلودگی محیط زیست است. معماری پایدار، زیرمجموعه طراحی پایدار و یکی از تحولات مهم معماری معاصر و واکنشی بشردوستانه در برابر بحران‌های عصر صنعت است.

معماری پایدار  از یک رویکرد آگاهانه برای حفاظت از انرژی و محیط زیست در طراحی سازه سازگار با محیط زیست استفاده می‌کند.

هدف از ایجاد ساختمان‌های سبز بهبود یافتن آب و هوا، جلوگیری از اتلاف انرژی مصرف شده جهت سرمایش و گرمایش و جلوگیری از اثرات منفی ساخت و ساز بر محیط زیست است. ایده‌ی پایداری، یا طراحی زیست محیطی برای اطمینان از این موضوع است که اعمال و تصمیمات امروز ما فرصت‌های نسل آینده را از بین نمی‌برد.

بهره‌وری انرژی در طول کل چرخه‌ی زندگی یک ساختمان مهم‌ترین هدف معماری پایدار است.

طراحی پایدار و اصول تفکر پایداری

در این نوع معماری، ساختمان نه تنها با شرایط اقلیمی منطقه خود را تطبیق می‌دهد، بلکه ارتباط متقابلی با آن برقرار می‌کند. آنچه که امروز از آن به عنوان توسعه پایدار یاد می‌شود، بازنگری اصلاح طلبانه‌ای به مدرنیسم و سنت است. توسعه پایدار، توسعه ایی است که نیازهای اکنون را به گونه‌ایی برطرف کند که توان نسل‌های بعدی را جهت تامین نیاز، کاهش ندهد. برای این منظور لازم است که بهره‌برداری از طبیعت و منابع طبیعی تا حد امکان کاهش یافته و آلاینده‌های محیطی و پسماندهای ناشی از ساختمان‌سازی بگونه‌ای مدیریت شوند که چرخه حیات مختل نشود.

نکته‌ای که لازم است به آن توجه شود این است که معماری پایدار یا بوم‌شناختی را نباید با معماری بومی اشتباه کرد. طبق تعریف معماری بومی شاخه‌ای از معماری است که نیازهای منطقه‌ای و مصالح ساختمانی که بازتاب سنت‌های منطقه‌ای باشد را اساس کار خود قرار می‌دهد. و در طول زمان و بر اساس پیشینه محیطی، فرهنگی، فناوری و تاریخی، تکامل یافته است.

اصول طراحی معماری پایدار

اهمیت دادن به زندگی انسان‌ها و حفظ و نگهداری از آن در حال و آینده، کاربرد مصالحی که چه در هنگام تولید و چه در حین استفاده یا تخریب کمترین آسیب را به محیط خود وارد کنند؛ استفاده حداقل از انرژی‌های سوختی و تلاش برای بکارگیری انرژی‌های طبیعی، کاهش تخریب محیط زیست، بهبود شرایط فیزیکی و روانی زندگی انسان‌ها و سایر موجودات زنده را می‌توان از اهداف اولیه معماری پایدار نام برد. برای دستیابی به چنین اهدافی لازم است برخی اصول رعایت شوند:

۱. استفاده مجدد از ساختمان‌های فعلی و حفظ محیط اطراف، قرار دادن باعچه و گل‌خانه و گیاهان سبز تا حد امکان

۲. جلوگیری از هدررفت آب و جمع‌آوری و بازیافت آب مصرفی و بهره‌گیری از آب باران

۳. افزایش بازدهی انرژی به طرق مختلف از جمله ساختن ساختمان در جهتی که از نور خورشید و تغییرات فصلی بیشترین بهره را ببرد. استفاده نکردن از دستگاه‌هایی که از نظر مصرف انرژی تایید شده نیستند، عایق‌بندی حرارتی و صوتی

۴. استفاده از مصالح بومی، قابل بازیافت و آنهایی که برای آماده‌سازی‌شان به کمترین میزان انرژی نیاز باشد. چنین محصولاتی علاوه بادوام بودن، دارای کمترین مقدار مواد شیمیایی مضر نیز هستند.

۵. بهره بردن از انرژی‌های طبیعی و تمیز مانند انرژی خورشیدی و باد

شناخت و مطالعه این تدابیر، معمار را به درک بیشتر از محیطی که باید طراحی آن را انجام دهد، می‌رساند.

مرحله صرفه جویی در منابع (Economy of Resources):

این اصل از یک سو به بهره‌برداری مناسب از منابع و انرژی‌های تجدیدناپذیر مانندسوخت‌های فسیلی، در جهت کاهش مصرف می‌پردازد و از  سوی دیگر به کنترل و به کارگیری هرچه بهتر منابع طبیعی به عنوان ذخایری تجدید پذیر و ماندگار توجه جدی دارد.

به عنوان مثال، یکی از منابع سرشارو نامیرا، انرژی حاصل از نور خورشید است که امروزه توسط تکنولوژی فتوولتاییک برای فراهم کردن آب و برق مصرفی در ساختمان، از آن استفاده می‌شود. 

برای کنترل منابع، سه نوع استراتژی می‌تواند مورد توجه قرارگیردکه شامل حفظ انرژی، حفظ آب و حفظ مواد است. همان گونه که مشاهده می‌شود، تمرکز براین سه منبع، به دلیل اهمیت آنها در ساخت و اداره ساختمان است.

 مرحله طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی (Life Cycle Design):

دومین اصل از معماری پایدار بر این فکر و یا نظریه استوار شده است که ماده از یک شکل قابل استفاده تبدیل به شکل دیگری می‌شود، بدون اینکه به مفید بودن آن آسیبی رسیده باشد.

از سوی دیگر به‌واسطه این اصل، یکی از وظایف طراح، جلوگیری از آلودگی محیط است.

این نظریه برای رسیدن به این منظور در سه مرحله، ساختمان را مورد بررسی قرار می دهد. این مراحل به ترتیب عبارتند از:

مرحله پیش از ساخت، مرحله در حال ساخت و مرحله پس از ساخت.

باید توجه داشت که این مراحل به یکدیگر مرتبط بوده و مرز مشخصی بین آنها وجود ندارد. برای مثال، می توان از مواد بازیافتی در مرحله پس از ساخت یک ساختمان به عنوان مصالح اولیه در مرحله ساخت ساختمانی دیگر استفاده کرد.

مرحله طراحی برای انسان (Humane Design):

اصل طراحی برای انسان، آخرین و شاید مهمترین اصل از معماری پایدار است. این اصل ریشه در نیازهایی دارد که برای حفظ و نگهداری عناصر زنجیره ای اکوسیستم لازم است که آنها نیز به نوبه خود بقای انسان را تضمین می کنند.

این اصل دارای سه استراتژی نگهداری از منابع طبیعی، طراحی شهری-طراحی سایت و راحتی انسان است که تمرکزشان بر افزایش همزیستی بین ساختمان و محیط بیرون از آن و بین ساختمان و افراد استفاده کننده از آنهاست.

در واقع می‌توان گفت که برای رسیدن به معماری پایدار، طراح باید این مراحل و اصول را که تعریف کننده یک چارچوب اصلی برای طرحی پایدار است را در طرح خود لحاظ و برحسب مورد ترکیب و متعادل کند.

نمونه معماری پایدار؛ برج هرست (Hearst tower):

این ساختمان درنیویورک قراردارد که توسط نورمن فاستر، معمار بسیارمعروف، طراحی شده و نمونه‌ای بارز از یک بنای پایداراست.

معمار با انتخاب طرحی منحصر بفرد برای این بنا، موجب کاهش ۲۰ درصدی فولاد مصرفی در ساخت آن شده است. همچنین، ساختمان مجهز به سنسورهای حساس به نور خورشید برای تنظیم روشنایی لازم درفضاهای داخلی است.

این ساختمان به دلیل اینکه دربیشتراوقات سال از هوای خارج از ساختمان به عنوان تهویه مطبوع استفاده می‌کند، ۲۲ درصد دی‌اکسیدکربن کمتر ‌وارد هوا می‌کند.