مقاله تحلیلی: تاب ‌آوری جامعه و مقاوم ‌سازی سازه ‌ها

فاجعه‌ها با شدت و تعداد بیشتر در حال وقوع هستند (NOAA 2018). هدف از طراحی سازه هم در حال تغییر است به نحوی که عملکرد ساختمان بیش از پیش در روند طراحی دخیل می‌شود. با تغییر اهداف طراحی، استانداردهای طراحی هم سطوح مقاومتی بیشتر و الزامات سخت‌گیرانه‌تری را در پیش‌گرفته‌اند. هر بار که آیین‌نامه مورد بازبینی قرار می‌گیرد و سطح ایمنی افزایش می‌یابد، درصد بیشتری از ساختمان‌های موجود مقاومت لازم را طبق آیین‌نامه نخواهند داشت. نتیجه این موضوع افزایش هزینه‌ها برای بازسازی پس از یک حادثه و کسب آمادگی در برابر وقوع حادثه است؛ مثلاً منطقه فرورانشی کاسکادیا که یک گسل 622 مایلی (1000 کیلومتری) در ساحل بریتیش کلمبیا، واشنگتن، اورگن و کالیفرنیا شمالی است، در اواخر دهه 1980 کشف شد. این یعنی سازه‌های اورگن و واشنگتن  که قبل از آن طراحی و ساخته شده‌اند برای مقاومت در برابر نیروهای ناشی از زلزله‌ای با بزرگی 9.0 و شکست این گسل طراحی نشده‌اند. بسیاری از ساختمان‌های منهتن، میامی و فلوریدا کیز برای مقاومت در برابر سیلاب‌های مشاهده‌شده در ده سال گذشته طراحی نشده‌اند. افزایش دفعات وقوع حوادث طبیعی باعث می‌شود که جامعه نتواند پس از یک حادثه کاملاً به حالت قبل از وقوع بازگردد.

حال دولت‌ها با انتخاب بین دو گزینه پرداخت هزینه بازسازی بعد از وقوع حادثه یا اتخاذ تدابیر کاهش‌دهنده خطر و خسارت قبل از وقوع حادثه روبه‌رو هستند. مطالعات گسترده انجام‌شده نشان داده که به‌صورت متوسط هر یک دلار هزینه صورت گرفته در بخش کاهش خطر در ساختمان‌های موجود باعث صرفه‌جویی شش دلاری در خسارت‌های مالی، خسارات جانی، اختلال در کسب‌وکار و خسارات اقتصادی غیرمستقیم می‌شود. MMC متوجه شد که هزینه کردن برای کاهش خطر حوادث و بازسازی ساختمان‌های موجود اقتصادی‌تر از هزینه کردن بعد از حادثه است. MMC همچنین متوجه شد که طراحی ساختمان‌های جدید فراتر از الزامات آیین‌نامه‌های بین‌المللی 2015 هم مقرون‌به‌صرفه است و باعث صرفه‌جویی 4 دلاری به ازای هر 1 دلار هزینه در ساختمان‌های جدید می‌شود. کاهش خطرات و بازسازی قبل از حادثه باعث کاهش نیاز به سرپناه و جابه‌جایی ساکنان، حفظ تداوم کسب‌وکار و جلوگیری از اختلال در سیستم آموزش به دلیل آسیب وارد بر مدارس یا استفاده پناهگاهی از آن‌ها می‌شود. کاهش قبل از حادثه را می‌توان به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و قابل پیش‌بینی انجام داد اما در هنگام وقوع حادثه شرایط اورژانسی می‌شود. کاهش کنترل‌شده خطر باعث ایجاد جامعه، اقتصاد و بافت سیاسی پایدار در جامعه می‌شود.

بعضی از جوامع از برنامه‌های بازسازی اجباری برای ساختمان‌های آسیب‌پذیر استفاده می‌کنند. اغلب این نوسازی‌ها ساختمان‌های قدیمی را به سطح آیین‌نامه‌های جدید نمی‌رسانند اما هدف آن‌ها کاهش خطرهای معمول در انواع ساختمان‌های آسیب‌پذیر است.

در کالیفرنیا، مقاوم‌سازی الزامی جان‌پناه‌ها و دیگر اجزای ساختمان‌های بنایی باربر غیرمسلح را به‌جای تخریب پرهزینه ساختمان‌ها و جایگزینی آن‌ها با سیستم‌های سازه‌ای برای انطباق با آیین‌نامه‌های کنونی در دستور کار قرار داده‌اند. برخی از انواع ضعف‌ها در حوادث لرزه‌ای که شامل این برنامه‌های بازسازی الزامی می‌شوند، عبارت‌اند از: طبقه نرم در آپارتمان‌ها، اتصالات سقف به دیوار در ساختمان‌های بتنی تیلت آپ و ساختمان‌های بتن مسلح قدیمی. تصمیم در مورد نقص‌هایی که باید رفع شوند و نحوه انجام این کار به ایمنی و صرفه اقتصادی تدابیری که باید اندیشیده شود، بستگی دارد.

ماهیت موردی بودن دستورالعمل‌های بازسازی گذشته باعث ایجاد سؤالات زیادی می‌شود. در کنگره سازه ASCE در سال 2018، یک هیئت تخصصی در مورد چالش‌های مربوط به بازسازی‌های اجباری صحبت کردند. در طول این بحث، شرکت‌کنندگان مشکلات متعددی را مطرح کردند:

• چه کسی هزینه بازسازی را متقبل می‌شود؟
• چه کسی تصمیم می‌گیرد که کدام ساختمان‌ها باید تحت بازسازی اجباری قرار گیرند و این ساختمان‌ها تا چه سطحی از عملکرد باید بازسازی شوند؟
• جامعه چگونه می‌تواند تمام ذینفعان مختلف و تمایلات احتمالی آن‌ها را در نظر بگیرد؟
• اگر ساختمان‌های دارای نقص سازه‌ای و غیر ایمن را نوسازی نکنیم چه خطراتی برای عموم مردم به وجود می‌آید؟
• هزینه‌ها و منافع چگونه بین ذینفعان مختلف به‌صورت مساوی تقسیم می‌شود؟
• جامعه چگونه می‌تواند مردم را به بازسازی الزامی را تشویق کند؟
• نقش مهندس سازه در این راستا چیست؟

برای اختصار ما سه سؤال از این سؤالات را انتخاب کرده و در این مقاله آن‌ها را بررسی کرده و در مورد آن‌ها بحث می‌کنیم.

خطر قابل‌قبول برای عموم چیست؟

عموم مردم چه خطری را ترجیح می‌دهند؟ بگذارید اول سؤال را با در نظر گرفتن وسعت اقدامات قابل انجام در مقابل ریسک که می‌توان در مورد آن بحث کرد محدود کنیم. اجتماع و تحلیل‌های اختصاصی خطر فاجعه معمولاً خطر را ازنظر فروریختن، آسیب سازه‌ای تهدیدکننده حیات، آسیب‌های جانی و غیر جانی و ابعاد مختلف دیگر مورد سنجش قرار می‌دهد.

کدام‌یک از این اقدامات برای اجتماع مهم‌تر است؟ اولاً: اجتماع کیست؟ دیوس (1991) و دیویس و پورتر (2016) معتقدند اجتماع را باید تمام افرادی در نظر گرفت که نقص اطلاعات، دانش فنی، توانایی یا شرایط؛ آن‌ها را در برابر قدرتی که مهندسان در برابر مشتری یا کارفرما دارند آسیب‌پذیر می‌کند. اجتماع یک کل یا جمع است، نه یک شخص سازمان‌یافته. برخلاف یک سازمان، اجتماع تمایلات و منافع دارد ولی هیچ فرآیند تصمیم‌گیری ندارد – هیچ اراده‌ای ندارد. آیین‌نامه اخلاق حرفه‌ای ASCE هم از این نتیجه‌گیری پشتیبانی می‌کند و اجتماع را از مهندسان، کارفرمایِ مهندس و مشتری کارفرما متمایز کرده و بیش از هر چیز دیگر به‌سلامت، ایمنی و رفاه اجتماع اهمیت می‌دهد.

پس کدام اقدام برای اجتماع اهمیت بیشتری دارد؟ FEMA P-58 شاید اولین تلاش برای شناسایی مهم‌ترین جنبه خطرات مربوط به زلزله برای ذینفعان باشد. تهیه‌کنندگان آن یک کارگاه در سال 2001 برگزار کردند تا تصمیم بگیرند که بر کدام اقدامات تمرکز کنند و نسل دوم فرآیندهای طراحی لرزه‌ای عملکردی را توسعه دهند (شورای فناوری کاربردی، 2002). در این کارگاه فرض شد که ایمنی جانی فراهم‌شده و بنابراین در مورد خسارت مالی، زمان اختلال در کسب‌وکارها و سکونت مجدد ساختمان‌ها بحث شد.

دیویس و پورتر (2016) یک نظرسنجی بزرگ عمومی (با 800 نفر) در کالیفرنیا و ایالات‌متحده مرکزی انجام داند. این نظرسنجی صرفاً بر درک و ترجیح عموم از عملکرد لرزه‌ای ساختمان‌های جدید تمرکز داشت. سؤال این نظرسنجی این بود که کدام دسته از معیارهای خطر، اهمیت بیشتری دارند. پاسخ‌دهندگان در زلزله‌های بزرگ بیشتر به تعداد تلفات (زخمی‌ها و فوت‌شده‌ها) اشاره کردند.

در پاسخ به سؤال سطح خطر تلفات احتمالی در یک زلزله بزرگ، ShakeOut و HayWierd بیان کردند که تلفات ممکن است به هزاران و آسیب‌های غیر جانی به صدها هزار نفر برسد. دیویس و پورتر (2016)، با در نظر گرفتن اجتماع، نشان دادند که بیشتر پاسخ‌دهندگان فکر می‌کنند که ساختمان‌های جدید بعد از یک زلزله بزرگ حداقل باید قابل سکونت باشند. یافته‌های دیویس و پورتر (2016) نشان می‌دهد که پاسخ‌دهندگان دوست دارند هزینه بیشتری پرداخت کنند تا به سطح عملکردی بالاتری دست یابند. این خواسته آن‌ها با آنچه در آیین‌نامه‌ها تعیین‌شده است (ضرورت ایمنی جانی با احتمال فروریختن کم)، در تضاد است؛ بنابراین در صورت عدم بازسازی ساختمان‌های دارای نقص سازه‌ای سطح ریسک بسیار بیشتر از سطح ترجیحی اجتماع خواهد بود.

چه کسی از بازسازی الزامی سود می‌برد و آیا می‌توان هزینه‌ها را تقسیم کرد؟

منافع بازسازی‌ها را می‌توان به ساکنان، مالکان، اجاره دهندگان، مقامات محلی و هر کس دیگری که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم با آن‌ها سروکار دارد، اختصاص داد. بسته به افزایش موردنظر در سطح عملکرد، نوسازی باعث حفظ جان، پرهیز از هزینه‌های امداد و نجات، کاهش یا عدم نیاز به تعمیرات، کاهش هزینه‌های اختلال در کسب‌وکار، کاهش هزینه‌های بیمه و دعاوی و کاهش هزینه‌های پناهگاه‌های اورژانسی می‌شود. هر چه یک حادثه آسیب کمتری به همراه داشته باشد، بازگشت به حالت قبل از وقوع سرعت بیشتری می‌گیرد و تاب‌آوری جامعه افزایش پیدا می‌کند.

بازسازی‌های الزامی باعث افزایش فرصت‌های شغلی در صنعت ساختمان ازجمله تأمین‌کنندگان مصالح، کارهای ساخت‌وساز، پیمانکاران، مهندسان سازه، معماران و بانک‌ها و دیگر منابعی که بخش تأمین مالی کار را انجام می‌دهند؛ می‌شود.

جوامع برای کاهش خطر و افزایش تاب‌آوری انتخاب‌های دارند. گزینه‌های مختلفی وجود دارد. دو مورد از این گزینه‌ها عبارت‌اند از: (1) منطقه بندی مجدد برای انتقال مردم و زیرساخت‌ها به خارج از مناطق جغرافیایی خطرناک (خارج کردن مردم از مسیل‌ها و گسل‌های فعال) و (2) بازسازی ساختمان‌ها و دیگر سازه‌ها در مناطق خطرناک به‌منظور افزایش مقاومت. این تصمیمات در بعضی از جوامع نسبت به جوامع دیگر بسته به منابع مالی، دخالت بخش سیاسی و زمین در دسترس؛ راحت‌تر هستند. منطقه بندی مجدد برای کاهش آسیب سیلاب ساده‌تر از منطقه بندی مجدد برای کاهش خطر زلزله است.

شهرهای بولدر، کلورادو و نشویل، تنسی، بعد از سیل‌های سال 2013 و 2010، زمین‌های واقع در مسیل را از مالکان بخش خصوصی خریداری کردند. این زمین‌ها به فضای سبز تبدیل شدند. در برابر خطرات لرزه‌ای، منطقه بندی مجدد کاربرد محدودی دارد: می‌توان از ساخت‌وساز در محدوده گسل فعال پرهیز کرد اما نمی‌توان از لرزش اجتناب کرد.

دیگر راه کاهش خطر مشوق‌ها هستند: مثلاً با معافیت‌های مالیاتی و کمک‌های مالی. در کالیفرنیا و پورتلند برای کاهش خطرات به مالکان مسکن‌های تک خانوار کمک‌های مالی ارائه می‌شود. وقتی سازوکاری برای تأمین مالی وجود نداشته باشند، اغلب مستأجران مجبور می‌شوند با افزایش کرایه‌ها این هزینه‌ها را برای مالکان جبران کنند‌. افزایش کرایه ممکن است باعث آسیب دیدن جمعیت‌های آسیب‌پذیر، به‌خصوص گروه‌های کم‌درآمد و سالمندان و مستأجرانی که نمی‌توانند از پس پرداخت کرایه‌های بیشتر برآیند شود. افزایش کرایه باعث حرکت مستأجران کم‌درآمد به سمت پیدا کردن مسکن ارزان‌تر که معمولاً ساختمان‌های بازسازی نشده هستند، یا مهاجرت دائمی به دیگر شهرها با هزینه‌های کمتر شود.

بنابراین باوجود درک منافع بازسازی الزامی در جامعه به دلیل کاهش آسیب، اختلال و تلفات، هزینه اولیه این بازسازی‌ها هم باید عادلانه توزیع شود. سازوکارهای مالی ضروری هستند. این موضوع فقط مربوط به واحدهای عمومی نیست. شرکت‌های بیمه و بانک‌های خصوصی هم می‌توانند وارد عمل شوند.

نقش مهندس سازه چیست؟

ایجاد قوانین و دستورالعمل‌های بازسازی لرزه‌ای اغلب کار سختی است. تصمیمات سیاسی در حوزه اختیارات مقاماتی هستند که اهداف و روش‌ها را تعیین کرده و جزئیات اجرایی را به قانون‌گذاران واگذار می‌کنند. مشکل این است که اکثر سیاستمداران و بیشتر قانون‌گذاران دانش مهندسی ریسک ندارند – آن‌ها ابعاد مشکل را درک نمی‌کنند، راه‌حل‌ها را نمی‌شناسند و از هزینه و مطلوب بودن راهکارها اطلاعی ندارند. مهندسان می‌توانند ریسک را تخمین بزنند، گزینه‌های کاهش ریسک را شناسایی کنند و هزینه‌ها و منافع را محاسبه کنند. بااین‌حال استانداردهای تعیین‌شده توسط مهندسان از ترجیحات جامعه پایین‌تر است و اهداف عملکردی لرزه‌ای آیین‌نامه‌های ساختمانی برای ساختمان‌های جدید (اکثر ایمنی جانی) و ترجیح عموم برای ساختمان‌هایی که در برابر زلزله مقاومت کرده و قابل سکونت باقی بمانند باهم فاصله دارند.

منبع

نوشته شده توسط تیم مترجمین موسسه 808

اگر دوست دارید به تیم مترجمین 808 بپیوندید، با ما تماس بگیرید.

دریافت فایل PDF مقاله برای اعضای VIP رایگان است. سایر کاربران با پرداخت ۵۰۰ تومان می توانند اقدام به دریافت این فایل کنند.