تاب آوری لرزه ای، Seismic Resilience

اصطلاح «تاب آوری» در قرن اخیر در شاخه مکانیک و تست مواد توسعه یافته است. یک ماده تاب‌آور سختی کافی برای مقاومت در برابر نیروهای وارده را دارد و همچنین از انعطاف‌پذیری کافی برای جذب فشارها برخوردار است. این مفهوم در دهه ۱۹۶۰، توسط بوم‌شناسان و سپس روان‌شناسان مطرح شد. در دهه ۲۰۰۰، این مفهوم به‌طور گسترده‌ای در شاخه «کاهش خطرپذیری سوانح طبیعی» (DRR) به کار گرفته شد. در مقایسه با مکانیک، یک جامعه «تاب‌آور» جامعه‌ای است که به طور همزمان قادر به مقاومت در برابر پیامدهای بلایا است (جلوگیری از میزان معین آسیب و خسارت) و همچنین از طریق سازگاری با خطرات میزان آن را کاهش می‌دهد.

«بیمه» و « راه حل‌‌های جایگزین» در تقابل با سوانح

«تاب‌آوری» در موضوع کاهش خطرپذیری سوانح با مفاهیم مقابله، ظرفیت و توانایی در ارتباط است. جامعه‌ای که در برابر ریسک ها تاب‌آور است، توانایی خود را برای مقابله با آن افزایش داده است. این موضوع شامل آمادگی‌های اولیه مستقیم و کنار گذاشتن منابع خسارت‌آور آینده می‌شود. مورد دوم را می‌توان از طریق بیمه حل کرد (ذخیره حجم زیادی از منابع مالی به منظور پرداخت خسارات به آسیب‌دیدگان) و همچنین این مسئله را می‌توان به وسیله به وجود آوردن راه حل‌های دیگر و مضاعف همچون ایجاد منابع، سرویس‌ها و راهبردهای ثانوی و جایگزین چاره‌اندیشی کرد. به دلیل آن‌که راه حل‌های جایگزین پر‌هزینه است، آن را گزینه موردپسندی محسوب نمی‌کنند، اما در زمان وقوع یک فاجعه گسترده، راه حل‌های جایگزین تبدیل به پناهگاه ارزشمندی می‌شود. محافظت از جان‌ها و معیشت فاکتور اصلی برای کاهش آسیب‌پذیری و افزایش انعطاف‌پذيری و مقاومت است.

مجموع تاب‌آوری، مقابله و ظرفیت‌سازی، رابطه معکوس با آسیب‌پذیری دارد. در مفهوم امروزی، این موضوع به گرایش سیستم‌های اجتماعی- اقتصادی بشری که مبتلا به خسارات ناشی مخاطرات است، برمی‌گردد. آسیب‌پذیری، مولفه بارز خطرپذیری محسوب می‌شود و مقابله با هر یک از آن‌ها دشوار است؛ زیرا آن‌ها پدیدههای طبیعی هستند. آسیب‌پذیری (مانند نیروی اصطکاک) تنها زمانی نمایان میشود که یک (نیروی دیگری مانند) مخاطره رخ دهد. مادامی‌که این موضوع تشخیص داده ‌شود و مورد تحقیق و بررسی قرار ‌گیرد، اثرات سانحه، رخ داده است. در بررسی‌های بلایای طبیعی این توافق وجود دارد که حافظت از جان‌ها و معیشت، فاکتور اصلی برای کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تابآوری محسوب می‌شود. این موضوع همچنین روشن شده است که عوامل بسیاری در آسیب‌پذیری موثر هستند. این مولفه‌ها در واکنش با یکدیگر هستند و برروی یکدیگر تاثیر می‌گذارند.

راه‌های افزایش تاب‌آوری

برای اطمینان از آن‌که مفهوم «تاب‌آوری نیازی مبرم برای مقابله با زلزله» منجر به روش اصولی شود، آن را باید مورد بررسی و آزمایش قرار داد. اولویت‌هایی باید قرار داده شوند تا از اتلاف منابع جلوگیری شود. به طور کلی، این اولویت‌ها باید برای کاهش خسارت‌های جانی و مالی و مراقبت از آسیب‌دیدگان مد نظر گرفته شوند و همچنین باید شرایط بازسازی و بازتوانی سریع و موثر وضعیت (شامل ایجاد به موقع پناهگاه برای افراد بی‌خانمان) را فراهم کنند. از آن‌جا که زلزله تلفات عظیمی را در پی دارد، بیشترین تمرکز باید بر روی اقدامات موثر برای کاهش تلفات جانی قرار گیرد. در این زمینه، «تاب‌آوری» باید از طریق تلاش‌های جمعی ایجاد و پشتیبانی شود. همه اعضای جامعه در این مسئله ذی‌نفع هستند و همگی باید در ایمن کردن شرایط سهیم باشند. این امر با انجام رایزنی و مشارکت همگانی میسر می‌شود که در نتیجه منجر به اداره جمعی مسائل توسط توافق عمومی می‌شود.

ریزش ساختمان‌ها علت اصلی مرگ و میر و صدمات جانی در زلزله محسوب می‌شود و بنابراین یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های راهبردی باید کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌ها در برابر مخاطرات باشد و این کار از طریق اجرای قوانین مناسب برای ساختمان‌سازی، اصلاح قوانین گذشته و ممنوع کردن ساختمان‌سازی‌های ناامن انجام می‌شود. در نظر داشته باشید که به هر حال، خسارات غیرساختاری داخل و اطراف ساختمان دومین علت مهم صدمات محسوب می‌شود.

عملیات‌های ویژه جستجو و نجات پس وقوع زمین‌لرزه احتمال دارد دچار کمبودهایی شود. به هر حال، اطلاعات کمی درباره تاثیر این موضوع بر میزان بازماندگان از زیر آوار ساختمان‌های فروریخته در اختیار است، به جز آن‌که می‌دانیم مقدار آن بازماندگان زیاد خواهد بود. علاوه بر این، اطلاعات کمی درباره تاثیر اقدامات سریع افراد آموزش ندیده و غیرمجهز در اختیار است. این افراد اغلب کسانی هستند که در محل وقوع حوادث، در زمان عملیات امداد و نجات حضور دارند. اسناد باقی‌مانده از زلزله مکزیکو‌سیتی در سال ۱۹۸۵ نشان می‌دهد که عملیات‌های نجات انجام شده توسط آماتورها در ساختمان‌های فروریخته بسیار خطرناک است، مگر‌ آن‌که با آموزش‌ و تجهیزات ایمن همراه باشند. «تاب‌آوری» یعنی وجود یک محیط ایمن، اما اگر نتوان در مدت زمان معقولانه‌ای در آینده به این مهم دست یافت، مردم باید حداقل به یادگیری رفتارهای حفاظت از خود و یا خودامدادی تشویق شوند.

راهبردی برای تشویق مردم به رفتار خود محافظتی در برابر زلزله

نیاز مبرم به طراحی یک متدولوژی واکنش در برابر زلزله

اگرچه ساختمان‌ها را نمی‌توان به مقدار کافی در برابر زلزله ایمن ساخت، اما می‌توان رفتارهای ساکنان آن‌ها را به شکلی اصلاح کرد که خطرات ضربه دیدن و یا زیر آوار ماندن را در زمان وقوع یک حادثه کاهش داد. متاسفانه، علی‌رغم دهه‌ها تحقیق بر روی اپیدمولوژی زمین‌لرزه‌ها، کماکان نبود دانش درباره انواع صدمات در رابطه با الگوهای فروپاشی ساختمان و رفتارهای ساکنان و فاکتورهای ریسک در شرایط خاصی حس می‌شود. با این وجود، طراحی یک متدولوژی که مبنای یک راهبرد را برای واکنش بهتر در برابر زلزله نشان دهد، مفید خواهد بود.

اولین گام، دانستن میزان ریسک و قدرت تخریبی زلزله است. این موضوع شامل پیش‌بینی بزرگا، پسامد زلزله، شتاب بیشینه زمین و سایر متغیرهایی می‌شود که بر رفتار سازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها تاثیر می‌گذارد. این موضوع همچنین شامل درک بهتر رفتار لرزه‌ای انواع سازه‌ها در مناطق مختلف می‌شود. دستیابی به این مسائل در بسیاری از محیط‌های معماری نسبتا آسان خواهد بود. به عنوان مثال، زمین‌لرزه لاکوئیلا در ششم آپریل سال ۲۰۰۹ در مرکز ایتالیا منجر به الگوهای سطحی از خسارات منطقه‌ای شد که تنها شامل دو نوع ساختمان است: یکی در بناهای سنگی و دیگری در بتون مسلح.

گام دوم، به سناریوی خسارت‌ها و پیامدهای زمین‌لرزه و ارتباط دادن آن‌ها به الگوهای رفتاری افراد و تخریب ساختمان‌ها و اماکن مسکونی است که در معرض ریسک زمین‌لرزه قرار دارند. ریسک لرزه‌ای در برابر زلزله در ۵سطح قابل تعریف است:

سطح اول خسارات: خسارت حداقلی به دیوارها، وسایل نصب شده در منزل و نیز اثاثیه خانه، سطح ریسک شخصی: رفتارهای محتاطانه احتمال خطرپذیری را کاهش می‌دهد.
سطح دوم خسارات: خسارت قابل توجه به سازه‌ها، و نیز خسارات قابل قبول به سازه‌های فلزی، سطح ریسک شخصی: ریسک آسیب جسمانی وجود دارد، اما احتمال مرگ و میر وجود ندارد.
سطح سوم خسارات: خسارت کلی و فروریزش بخش‌های اصلی سازه‌ها و ساختمان‌ها، سطح ریسک شخصی: خسارت جسمانی جدی، اما خطر نسبتا کم مرگ و میر
سطح چهارم خسارات: خسارت جدی و فروریزش بخشی از سازه‌ها و ساختمان‌ها، سطح ریسک شخصی: خطر زیاد آسیب جسمی و مرگ و میر
سطح پنجم خسارات: فروریزش بیش از 50٪ ساختمان‌ها، سطح ریسک شخصی: احتمال کم و غیرقابل پیش‌بینی زنده‌ماندن

در حالی‌که اقدامات ناچیزی به منظور نجات افراد زیر‌آوار‌مانده در فروریزش کامل یک ساختمان می‌توان انجام داد، سطح چهار پیشین نیز می‌تواند وضیعت بحرانی را به وجود آورند و در این سطوح، رفتار افراد بر احتمال آسیب‌ها و مرگ و میر تاثیر می‌گذارد.

رویه اصلاح رفتارهای خود‌محافظتی

تدوین الگوهای معمول

در ابتدا الگوهای معمول خسارات ناشی از زمین‌لرزه را معین کنید و به شکل مدل‌های ساده‌ای درآورید که برای غالب ساختمان‌های شهری قابل اجرا باشند. این کار کمک خواهد کرد که توضیح دهید چگونه افراد در معرض ریسک‌ها قرار می‌گیرند. کشیدن نقشه چنین ساختمان‌هایی نیز مفید خواهد بود. این کار با اهداف برنامه‌ریزی اضطراری انجام می‌شود تا بیشترین نقاط آسیب‌پذیر را بتوان نمایش داد. تعیین آسیب‌پذیری هر ساختمان توسط مهندسان معماری نیز مفید خواهد بود. این کار نمایش زمین‌لرزه در مقیاس کوچک محسوب می‌شود.

تمرین راهبردهای نجات

دوم، راهبردهای نجات نیز باید تمرین شوند. این راهبردها باید در ارتباط با ساکنان و افراد ساختمان‌ها صورت گیرد. این افراد باید تشویق به برنامه‌ریزی برای مواقع اضطراری شوند. راهبردهای نجات شامل بخش‌های ذیل هستند.

۱. با درنظر گرفتن خطرات زیر، امن‌ترین نقطه خانه را مشخص کنید: ریزش آجرها و یا فروریزش کامل سقف

ناپایداری نمای سردرها و گچ‌بری‌ها
ریزش احتمالی پله‌ها در حین خروج
جداشدگی ستون‌ها و خطر فروریزی ساختمان
استفاده از مصالح نامتجانس منجر به رویدادهای بغرنج در زمان زلزله می‌شود.

۲. از رفتارهای خطرآفرین اجتناب کنید.

۳. یک استراتژی برای خروج به تدوین کنید.

در نزدیک خانه مکان امنی را برای رسیدن به آن مشخص کنید.
خطرآفرین‌ترین نقاط خانه را مشخص و نحوه اجتناب از آن را معین کنید.

۴. حمایت‌های متقابلی را برای دوستان، اقوام و همسایگان خود مانند شبکه ارتباطی به وجود آورید.

۵. تجهیزات مفید را جمع‌آوری و نگه‌داری کنید.

نحوه استفاده را به اعضای خانواده آموزش دهید.

برنامه «تاب‌آوری»، تلفیقی از اطلاعات، تخصص و مهارت

به طور ایده‌آل، یک برنامه «تاب‌آوری» در برابر زلزله باید اطلاعات و تخصص را درباره خسارات و واکنش‌های احتمالی افراد با هم تلفیق کند. همچنین احتمال برنامه‌ریزی‌های عملیات‌های تجسس و نجات به منظور کاهش خسارات وجود دارد؛ به ویژه اگر بدانیم احتمال زیر‌آوار ماندن افراد در چه مناطقی بیشتر است.

ده پیشنهاد به منظور افزایش تاب‌آوری در برابر زلزله

نیاز به یک متدولوژی برای ارزیابی میزان خطرپذیری: به افراد آموزش دهید که در حین زلزله چه اقداماتی باید انجام دهند. همان‌طور که در بخش پیشین ذکر شد، بزرگ‌ترین ریسک زمانی است که مردم در خانه‌های آسیب‌پذیر هستند، به ویژه در شب زمانی‌که خواب هستند. نیاز به دانش معتبری از بهترین نوع رفتار خود‌محافظتی وجود دارد و همچنین نیاز به یک متدولوژی برای ارزیابی میزان خطرات در خانه‌های بومی و سایر مسکن‌ها حس می‌شود.
توانایی‌های عملیات‌های تجسس و نجات شهری در محل وقوع حادثه را افزایش دهید: یکی از بزرگ‌ترین تراژدی‌ها در زلزله این است که نیروهای عملیات‌های تجسس و نجات شهری از هزاران کیلومتر دورتر از محل وقوع حادثه می‌آیند و پس از 36-72 ساعت پس از حادثه می‌رسند. عموما، بین 1200 و 2300 امدادگر از 50 کشور مختلف در منطقه وقوع حادثه حضور می‌یابند. در عوض، نیروهای عملیات‌های تجسس و نجات شهری بلافاصله مورد نیاز هستند و در بیشتر موارد قبل از 12 ساعت، آن‌ها باید خود را به محل حادثه برسند. اقدامات زیر کمک بسیاری به این وضعیت خواهد کرد. نگه‌داری لوازم ساده (نردبان، طناب، چراغ قوه، پوشاک مورد نیاز، کلاه‌های مقاوم، جعبه کمک‌های اولیه و....) در همسایگی و آموزش به افراد منطقه به منظور تشکیل گروه‌های نجات به طور مستقل. به هر حال، به افراد باید آموزش داده شود که از ریسک‌های نجات مردم به طور گسترده اجتناب کنند و از آسیب‌های جسمانی ناشی از زلزله آگاه شوند و چگونه از لوازم کمک‌های اولیه استفاده کنند.
ریسک‌های سازه‌ای و غیر سازه‌ای را کاهش دهید: بسیاری از این ریسک‌ها مربوط به داخل ساختمان هستند، اگرچه برخی به خارج از ساختمان ربط دارند. بسیاری از ریسک‌های غیرسازهای را می‌توان به آسانی بررسی و چاره‌اندیشی کرد. این کار را اغلب با اقدامات کوچکی مانند ایمن‌سازی اشیا به وسیله پیچ‌گوشتی و .... می‌توان انجام داد.
برنامه‌ریزی قابل انعطاف داشته باشید: برنامه‌ریزی باید خود یک پروسه باشد، نه یک هدف. در واقع، پروسه برنامه‌ریزی اغلب مفیدتر از نتیجه کار است؛ پروسه برنامه‌ریزی به مشخص نمودن مشکلاتی که باید چاره‌اندیشی کرد، کمک می‌کند. برنامه‌ها باید همه ریسک را دربرگیرد و باید برای مخاطرات چندگانه و ثانوی مناسب باشد. آن‌ها باید از شیوه سناریوی اثرات، واکنش و اقدامات پس از آن استفاده کنند چراکه این کار بهترین شیوه بررسی احتمالات وقوع حوادث است. سناریوی این وقایع در برابر اتفاقات احتمالی آینده قابل انعطاف هستند. به جای آن که این شبیه‌سازی‌ها پیش‌بینی‌کننده باشند، آن‌ها وسیله درک روابط علت و معلولی هستند و نیازهای آتی را مشخص می‌کنند.
با یکدیگر شبکه ارتباطی ایجاد کنید: این کار در هر مقیاسی از همکاری متخصصان جهانی تا شبکه‌های منطقه‌ای بین امدادرسانان و ساکنان باید صورت گیرد. وجود شبکه‌های کمک‌رسان، مسئله ایمنی در برابر زلزله را در جریان قرار می‌دهد و به مردم اطمینان خاطر می‌دهد که آن‌ها تنها نیستند. این کار به انتشار اطلاعات کمک می‌کند و میزان یادگیری را افزایش می‌دهد. شبکه‌ها را شاید ابزار کارآمدی برای انتشار اقدامات نوآورانه در بین مردم دانست. این شبکه‌ها بلایا را به نوع خوش‌خیم تبدیل می‌کنند و اتحاد اجتماعی را افزایش می‌دهند.
در مسائل مشارکت مردم را جلب کنید: تشویق به اداره کردن مسئله کنید. این موضوع می‌تواند حضور ذینفعان را افزایش دهد و باعث برنامه‌ریزی‌های شخصی در برابر فجایع شود. افراد کمی در جامعه برنامه شخصی و یا نظری درباره چگونگی اقدام در مقابل بلایای طبیعی دارند. اداره نمودن مسئله کاهش خطرپذیری یک موضوع ملی و منطقه‌ای است، اما از آن‌جا که مناطق محلی همیشه مکان وقوع بلایا و امدادرسانی‌ها هستند، آن‌جا تبدیل به پایگاه اصلی حکومت به منظور حل معضل می‌شود. بعلاوه، انسان نیاز دارد که فرهنگ منطقه‌ای را درک و با آن تعامل کند و این امر قبول ایده‌های و راهبردهای جدید را آسان می‌کند.
اقدامات تمرینی را افزایش دهید. به منظور کسب اطمینان از انجام این کار می‌توان از شبکه‌های مذکور استفاده کرد. اگرچه بهترین نوع اقدامات در دنیای واقع قابل دسترسی نیست، اما با تغییر شرایط از یک مکان به مکان دیگر، نمونه‌های مناسبی را می‌توان در مناطق جدید به کار برد و نیز نتایج تحقیقات باید کاربردی شوند.
برنامه‌ها باید کاملا تحت حمایت گروه‌های ذی‌نفع در همه شاخه‌های جامعه مدنی قرار گیرد: از پایدار بودن برنامه‌ها اطمینان حاصل کنید. به منظور دسترسی به این مهم، برنامه‌ها باید کاملا تحت حمایت گروه‌های ذی‌نفع در همه شاخه‌های جامعه قرار گیرد. یک معضل همیشگی آن است که مخارج متعدد فراوانی را نسبت به هزینه‌های کاهش خطرات سانحه در اولویت قرار می‌دهند. از این رو، «کاهش خطرات بلایا» باید در هم‌رده خدمات زیربنایی روزانه در نظر گرفته شوند و باید به اندازه منابع برق مورد اهمیت قرار داده شوند و به همان مقدار به آن‌ها بودجه تعلق بگیرد.
پیش از وقوع یک زلزله عظیم، برای اقدامات پس از آن برنامه‌ریزی کنید: پیش از وقوع یک زمین‌لرزه عظیم‌تر، سیاست‌های پس از وقوع زلزله‌ای را در پیش گیرید. دستگاه‌های اجرایی بسیار کمی هستند که قبل از وقوع فاجعه برای بهبودسازی وضعیت‌های اضطراری برنامه‌ریزی کرده‌اند. اگرچه پژوهش‌گر بلایای طبیعی «هرولد فاستر» برخی نمونه‌های دهه 1970 را توصیف کرده است؛ با این حال، علیرغم آنکه اقدامات مورد نیاز پیش از وقوع حوادث را نمی‌توان تشخیص داد، اما برخی اقدامات سطحی از قبل مشخص و روشن هستند. بنابراین، باید برنامه‌ای برای تامین پناهگاه، و یک راهبرد برای حفاظت از تامین معیشت و افزایش وضعیت اقتصادی باید در نظر گرفته شود.
فرهنگ تاب‌آوری و مقاومت در برابر زلزله را به وجود آورید: این مسئله شامل یک برنامه اجتماعی «اطلاعات و بحث و گفتگو» می‌شود تا تاب‌آوری و مقاومت را وارد جریان اصلی زندگی روزمره افراد کند. افراد باید ترغیب شوند که باور کنند اگرچه خطرات طبیعی هر روز رخ نمی‌دهند، اما آن‌ها یک تهدید همیشگی برای زندگی و معیشت آن‌ها هستند و یک مسئولیت عمومی برای مقابله با آن وجود دارد. این کار کمک می‌کند که به این سوال پاسخ دهیم که «خیر و سعادت در چیست؟» پاسخ به این سوال شاید این باشد که خیر و سعادت در محافظت از مردمی است که به دلیل فقر، کهولت سن و ناتوانی قادر به مراقبت از خود نیستند. خیر و سعادت همچنین، یعنی توزیع عادلانه منابع و حفظ حداقل استانداردهای زندگی. این مفهوم و اخلاق‌محوری آن نباید در اثر بلایا دچار تغییر شود. از این رو، این مسئله باید عادلانه، منتقدانه و به طور روشن پیش از وقوع حادثه مورد بررسی قرار گیرد.

منبع

دسته بندی :

رشته

عمران