تخریب پیش‌رونده عبارت است از شکست کل سازه و یا بخش نسبتاً وسیع یا مهمی از آن، ناشی از حوادث محلی مانند شکست در یک یا چند عضو باربر ثقلی و یا جانبی و عدم توانایی اعضای مجاور برای باز توزیع اضافه بار از طریق مسیری که بتواند پایداری و پیوستگی کلی را حفظ کند. مطابق تعریف 7 ASCE تخریب پیشرونده عبارت است از پخش شدن شکست اولیه محلی از المانی به المان دیگر که نتیجه آن تخریب کل سازه و یا بخش وسیع نامتناسبی از آن است.

تخریب پیش‌رونده شاخه‌ای از تحقیقات است که در چند سال اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. حملات تروریستی به برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی در سپتامبر ۲۰۰۱ و تخریب پیش‌رونده در این ساختمان‌ها باعث توجه بسیاری از محققان و دولت‌مردان به این موضوع شده است. اهمیت این موضوع تا این حد است که ظرف ده سال گذشته ضمن وارد شدن موضوع طراحی در برابر تخریب پیشرونده در بسیاری از آیین‌نامه‌های طراحی، دستورالعمل‌های ویژه‌ای نیز تهیه و تدوین شده است که در همین مدت چند بار مورد ویرایش و بازبینی قرار گرفته است.

تخریب پیش‌رونده عکس‌العمل‌های زنجیروار از شکست است که توسط از دست رفتن یک و یا تعدادی از اجزای باربر آغاز می‌شود. عامل شروع تخریب پیش‌رونده می‌تواند عواملی انسانی مانند انفجار، آتش‌سوزی و برخورد وسایل نقلیه و یا خطرهای طبیعی مانند زلزله باشد. وقتی که یک عضو باربر سازه‌ای دچار شکست یا از دست دادن مقاومت می‌شود، بار عضو از طریق مسیری جایگزین به اعضای مجاور منتقل می‌شود. آزاد شدن انرژی داخلی به دلیل حذف عضو سازه‌ای منجر به افزایش نیروهای داخلی دینامیکی در اعضای مجاور می‌شود. بازتوزیع نیروهای داخلی سازه از طریق مسیرهای انتقال بار منجر به حمل بار اضافی ناشی از حذف عضو سازه‌ای توسط سایر اعضای سازه‌ای می‌شود. اگر اضافه بار توزیع شده از ظرفیت تحمل اعضای صدمه دیده مجاور تجاوز کند، ممکن است شکست محلی دیگری را به وجود آورد. چنین شکست‌های پیاپی ممکن است از المانی به المان دیگر پخش شود و سرانجام به تخریب کل سازه و یا بخش وسیعی از آن منجر شود.

بعضی از محققین بین عبارت تخریب پیشرونده و تخریب نامتناسب تمایز قائل می‌شوند. تخریب پیش‌رونده، تخریب کل و یا قسمتی از یک سازه است که به وسیله صدمه و یا شکست قسمت به نسبت کوچکی از آن شروع و تسریع شده است و تخریب نامتناسب تخریب سازه‌ای است که نسبت به عامل اولیه نامتناسب است. (Nair, ۲۰۰۶)

تاریخچه تخریب پیش‌رونده

موضوع تخریب پیش‌رونده اولین بار در سال ۱۹۶۸ و بعد از تخریب بخشی از ساختمان رونان در نیوهام انگلستان مطرح شد. این موضوع برای اولین بار باعث شد تا برخی کشورها نظیر بریتانیا و کانادا استانداردهایی برای جلوگیری از خرابی پیش‌رونده تنظیم کردند. در ۱۹۶۷ دستورالعمل‌های ساختمانی بریتانیا الزام کرد که ساختمان‌ها طوری طراحی شوند که خرابی‌های نامتناسب را با یکپارچه کردن اعضای سازه‌ای، افزودن درجه نامعینی و فراهم کردن مقاومت کافی برای مقابله با بارهای غیرعادی، تحمل کرده و در برابر آن مقاومت کنند. این الزامات به منظور ساخت سازه‌های مقاوم، شکل‌پذیر و با توانایی باز توزیع بارهای وارده تنظیم شد.

به مدت سه دهه و پیشرفت‌های نسبتاً کم در موضوع تخریب پیشرونده، تخریب ساختمان مورا در شهر اوکالهما در سال ۱۹۹۵ باعث توجه دوباره محققین به این موضوع شد.

مهم‌ترین و معروف‌ترین نمونه، تخریب پیشرونده برج‌های تجارت جهانی WTC است که به وسیله حملات هوایی در سپتامبر ۲۰۰۱ مورد اصابت قرار گرفتند و به صورت زنجیری کاملا منهدم شدند. این سه نمونه از تخریب پیش‌رونده مراحل مهمی را در توسعه تحقیقات و توصیه‌های دستورالعمل‌ها و الزامات آیین‌نامه‌ها و استانداردها برای جلوگیری از تخریب پیش‌رونده رقم زدند.

نمونه‌هایی از تخریب پیش‌رونده

•  تخریب برج رونان پوینت (۱۶ می ۱۹۶۸)
• ساختمان تجاری خط آسمان (۲ مارچ ۱۹۷۳)
• بمب‌گذاری ساختمان فدرال «مورا» در شهر اوکلاهاما (۱۹ آوریل ۱۹۹۵)
• تخریب مرکز تجارت جهانی WTC در نیویورک (۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱)

انواع تخریب پیش‌رونده

 ۱. تخریب پنکیکی یا تخریب فروریزشی

۲. تخریب زیپی

۳. تخریب دومینویی

۴. تخریب مقطعی

۵. تخریب ناپایداری

۶. تخریب مرکب

منبع: تخریب پیش‌رونده، علیرضا فاروقی