وزارت مسکن و شهرسازی از ابتدای انقلاب تا ادغام

بخش مسکن و شهرسازی که بعد از انقلاب راه پر پیچ و خمی راه طی کرد و در نهایت به وزارت راه و شهرسازی ختم شد، به عنوان یکی از پر مخاطب ترین دستگاه‌های اجرایی، به طور مستقیم با زندگی مردم مرتبط است.

 بخش مسکن برای اولین در سال ۱۳۴۲صاحب وزارتخانه شد و « وزارت آبادانی و مسکن » با هدف ایجاد هماهنگی در تهیه و اجرای برنامه ها و طرح های ساختمانی و تهیه مسکن و همچنین اجرای طرح های شهرسازی و ده سازی و طرح های آبادانی تاسیس شد.

عنوان این وزارتخانه یک بار در سال ۵۳ از نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی تغییر کرد. مسکن و شهرسازی تا سال ۹۰ با همین عنوان به طور مستقل مشغول به پیاده سازی وظایف سازمانی خود بود که در راستای کوچک سازی دولت با پیشنهاد رییس جمهوری وقت و تصویب مجلس دو وزارتخانه راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در هم ادغام شدند.

گفته می شود شهرسازی عنوان باقیمانده از وزارت مسکن و شهرسازی سابق پس از ادغام بیشترین آسیب را دید و در سال های پس از ادغام کمتر به آن توجه شد.

عده ای بر این باور هستند، مهم ترین وظیفه بخش مسکن وزارت راه و شهرسازی تحقق وعده ای است که از ابتدای انقلاب داده شد و در ذهن مردم شکل گرفت مبنی بر اینکه «خانه نخرید، همه را صاحب خانه می کنیم»، اما انضباط شهری، کنترل جمعیت، جلوگیری از حاشیه نشینی و ساماندهی وضعیت بدمسکنی از بخش های مهم وظایف این وزارت محسوب می شود.

البته از آنجایی که مسکن مهم ترین دارایی خانواده ها محسوب می شود، مهم ترین انتظاری هم که مردم از این وزارتخانه دارند، تامین مسکن و تسهیل فرایند خانه دار شدن برای تمام دهک ها به ویژه گروه های کم درآمد است.

آنچه که در قانون درباره مسکن دولت را مکلف به ارایه خدمات کرده این است که تامین رفاه اجتماعی در زمینه مسکن بر عهده دولت و دستگاه های اجرایی مرتبط با آن است.

همچنین مشارکت در ساماندهی بازار سرمایه در امر زمین و مسکن،‌ کمک به حفظ تعادل اقتصادی از طریق اعمال سیاست های تشویقی و استفاده از سرمایه گذاری در امر ساختمان و مسکن،‌ راهبری تحقیقات ساختمانی به منظور ایمن سازی ساختمانها در قبال حوادث طبیعی، استفاده بهتر از منابع و مصالح محلی و افزایش کیفیت مصنوعات ساختمانی و هماهنگی و تمرکز در تهیه و اجرای طرحها و ساختمان های دولتی و عمومی در سطح کشور،‌ تعیین سیاست های دولت در زمینه تولید و عرضه مسکن در کشور و توسعه و بهبود استاندارد های کمی و کیفی مسکن، ارائه خط مشی و نظارت بر چگونگی تامین نیازهای اقشار مختلف به مسکن به ویژه مسکن گروههای کم درآمد و روستائیان، ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا در بازار مسکن و تامین و توسعه مسکن مناسب، تامین مسکن و عرضه آن به صورت اجاره ای، تعیین سیاستهای مربوط به نحوه واگذاری زمین مورد نیاز به کارکنان دولت و تهیه آئین نامه اجرائی آن ازدیگر وظایف قانونی وزارت راه و شهرسازی دربخش مسکن است.

در وزارت مسکن و شهرسازی پس از انقلاب تردد وزرا به اندازه وزارت راه و ترابری نبود و تا قبل از ادغام ۷ وزیر بر مسند وزارت مسکن تکیه زدند. «شهاب گنابادی» تنها وزیر مسکن و شهرسازی است که با استیضاح این وزارت خانه را ترک کرده است که البته ابهاماتی در این خصوص وجود دارد.

«مصطفی کتیرایی» وزیر مسکن سال ۵۷ و «سراج الدین کارزونی» وزیر مسکن سال ۶۴ هر کدام در سنین ۸۷ سالگی و ۵۹ سالگی فوت شدند. همچنین مرحوم کازرونی و «علی عبدالعی زاده» از وزرای مسکن و شهرسازی هستند که مدت وزارتشان به ۸ سال رسید.

مرحوم کتیرایی؛‌ اولین وزیر مسکن پس از انقلاب

مرحوم «مصطفی کتیرایی» اولین وزیر مسکن و شهرسازی پس از انقلاب در دولت بازرگان بود که در سال ۹۴ در سن ۸۷ سالگی درگذشت. وی متولد سال ۱۳۰۷ در ملایر بوده و در سن ۲۳ سالگی در رشته راه و ساختمان از دانشکده فنی دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و زمانی که مسئولیت وزارت مسکن و شهرسازی را می پذیرد ۵۰ سال داشت.

کتیرایی در سال ۵۷ با حکم امام خمینی (ره)همراه با بازرگان و آیت الله هاشمی رفسنجانی عضو هیاتی بود که اعتصاب در شرکت ملی نفت را تنظیم می‌کردند. یک هفته قبل از پیروزی انقلاب در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۵۷دولت موقت مهدی بازرگان کابینه خود را معرفی کرد و کتیرایی با استعفا از شورای انقلاب وارد کابینه دولت موقت مهدی بازرگان شد. ۱۴ آبان ۱۳۵۸ دولت موقت استعفا کرد و از این تاریخ تا تیرماه ۱۳۵۹ که دولت جدید تشکیل شد امور کشور توسط دولت شورای انقلاب اداره می شد. کتیرایی در این شورا مسئولیت وزارتخانه مسکن و شهرسازی را عهده‌دار شد و در دوران وزارتش توانست قانون اراضی را تدوین کند.

یحیوی، بنیان گذار بنیاد مسکن

پس از تاسیس شورای انقلاب «محسن یحیوی» به عنوان وزیر مسکن و شهرسازی انتخاب شد . یحیوی متولد ۱۳۲۱ در بروجرد است. وی فارغ التحصیل رشته راه و ساختمان و علوم سیاسی است که پس از پیروزی انقلاب عضو وزارت کار شد و با صدور فرمان حضرت امام(ره) اقدام به ایجاد بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کرد.

یحیوی در سن ۳۷ سالگی در کابینه شورای انقلاب اسلامی از تاریخ سی ام آبان ۱۳۵۸ تا تاریخ بیستم شهریور ماه ۱۳۵۹ در سمت های کفیل و وزیر مسکن و شهرسازی مشغول به کار شد. پس از آن یحیوی در مجلس هفتم نماینده بروجرد و در مجلس چهارم و پنجم نماینده تهران بود. مهم ترین اقدام یحیوی در دوران وزارتش پایه گذاری بنیاد مسکن انقلاب بود که امروز در حوزه تامین مسکن گروه های کم درآمد در روستاها و شهرها و بازسازی شهرهای زلزله زده فعال است.

یحیوی چند ماه پس از دوره وزارتش در مسکن و شهرسازی در آبان ۱۳۵۹ همراه با وزیر نفت وقت شهید محمد جواد تندگویان در نزدیکی آبادان اسیر نیروهای ارتش عراق شد.

گنابادی،‌ اولین وزیر استیضاح شده جمهوری اسلامی

در دولت کوتاه شهید رجایی،‌' محمدشهاب گنابادی' عهده دار وزارت مسکن و شهرسازی شد . گنابادی متولد تهران در سال ۱۳۲۱ پس از اتمام تحصیلات متوسطه در سال ۱۳۴۰ به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد و در سال ۱۳۴۹ فارغ‌التحصیل رشته راه و ساختمان از دانشگاه علم و صنعت ایران شد.

وی در سن ۳۸ سالگی به عنوان وزیر مسکن و شهرسازی انتخاب شد و وزارتش را از تاریخ یازدهم خرداد ۱۳۵۹ شروع کرد و تا شهریور ۱۳۶۰ وزیر مسکن و شهرسازی بود. دوره وزارت محمدشهاب گنابادی تا دولت موسوی ادامه داشت. هنوز درباره عزل یا استعفای وی حرف و حدیث هایی وجود دارد و اولین وزیر استیضاح شده در جمهوری اسلامی است. مقابله با واگذاری غیر قانونی زمین به مردم و اقدامات حاکم شرع مستقر در شهرداری تهران، تدوین و تصویب قانون زمین شهری از اصلی ترین اقدامات مهندس گنابادی در دوران سه ساله وزارتشان بوده است.

گنابادی از ۲۰ شهریور ۱۳۵۹ تا تاریخ اول شهریور ماه ۱۳۶۲ در کابینه‌های رجایی، باهنر، مهدوی کنی و مهندس موسوی با سمت وزیر مسکن و شهرسازی مشغول به کار بود.

وزیری که ۸ سال بر مسند وزارت تکیه زد

پس از گنابادی، دولت مرحوم «سراج الدین کازرونی» را به عنوان وزیر مسکن و شهرسازی برگزید. کازرونی در سال ۱۳۲۵ در اصفهان به دنیا آمد. وی در سال ۶۴ در سن ۳۹ سالگی قبای وزارت را بر تن پوشید. دوره وزارت کازرونی ۸ سال به طول انجامید. وی از ۱۱ شهریور ۱۳۶۴ تا ۵ مهر ۱۳۷۲ وزیر مسکن و شهرسازی در دولت های موسوی و مرحوم هاشمی رفسنجانی بود.

مشاور فنی و معاون شهرداری اصفهان، معاونت عمرانی استانداری چهارمحال و بختیاری، مسئول ستاد پشتیبانی جنگ در جهادسازندگی اصفهان، معاون امور محلی و عمران شهری وزارت کشور، وزیر مسکن و شهرسازی در دولت دوم میرحسین موسوی، وزیر مسکن و شهرسازی در دولت اول اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس سازمان میراث فرهنگی و قائم مقام پژوهشی وزارت مسکن و شهرسازی ایران از مهم ترین فعالیت های اجرایی وی بود .

کازرونی در نهایت در سال ۸۴ در سن ۵۹ سالگی درگذشت. تهیه اولین طرح کالبدی ملی،‌ فعال‌سازی قانون زمین شهری و تملک حدود ۴۵۰ هزار هکتار زمین شهری از اراضی ملی و دولتی و موات،‌ تهیه و اجرای طرح‌های هادی روستایی از طریق بنیاد مسکن انقلاب اسلامی،‌ تاسیس مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران و پایه‌گذاری پارک فناوری از مهم ترین اقدامات مرحوم کازرونی در دوره وزارتش بود.

 عباس آخوندی در کابینه مرحوم هاشمی رفسنجانی

«عباس آخوندی» وزیر فعلی راه و شهرسازی در سال ۷۲ به عنوان وزیر مسکن و شهرسازی انتخاب شد. آخوندی متولد نجف و جوان در کابینه هاشمی محسوب می شد. وی متولد ۱۳۳۶ در سن ۳۶ سالگی به وزارت رسید.

دوره وزارت وی تا شهریور ۸۶ ادامه داشت. پیش از وزارتش در سال های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۵ در زمان وزارت علی اکبر ناطق نوری، معاون سیاسی وزارت کشور بود. البته تجربه کار در بنیاد مسکن و جهاد سازندگی را هم داشت. در اولین دوره وزارتش برنامه‌های راهبردی در این وزارتخانه از جمله نظام پس‌انداز، انبوه‌سازی و کوچک‌سازی تحت عنوان طرح پاک که یک مدل توسعه پایدار در بخش مسکن است، اجرا شد. گفته می شود در ان دوره هم اخوندی نتوانست جلوی افزایش قیمت مسکن را بگیرد و تمرکز وی بر روی تدوین و اجرای طرح های جامع و تفصیلی شهرها بوده است.

آخوندی هم از وزرای منزولی در دولت احمدی نژاد محسوب می شود وی در سال ۸۸ ریاست ستاد میرحسین موسوی را برعهده گرفت و در دوره ای هم ایران را به مقصد انگلیس برای ادامه تحصیل ترک کرد. در نهایت در سال ۹۲ در دولت روحانی به عنوان وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم به مجلس معرفی و توانست رای اعتماد بهارستان نشین ها را کسب کند وی تاکنون توانسته است ۵ بار رای اعتماد مجلس را در دولت های یازدهم و دوازدهم به دست بیاورد.

 اوج انبوه سازی ها در وزارت عبدالعلی زاده

شهریور ۷۶ «علی عبدالعلی زاده» جانشین آخوندی در در وزارت مسکن و شهرسازی در دولت خاتمی شد. وی متولد سال ۱۳۳۱ در ارومیه است. وی وقتی که برای وزارت انتخاب شد،‌ ۴۵ ساله و فارغ التحصیل رشتهٔ مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه تبریز بود و از شهریور ۱۳۷۶ تا ۲۰ شهریور ۱۳۸۴ به عنوان وزیر مسکن و شهرسازی دولت خاتمی انجام وظیفه کرد .

در دولت اصلاحات برای مدت ۸ سال، وزیر مسکن و شهرسازی بود. این دوره را دوره توسعه انبوه سازی در ایران می دانند. انبوه سازی در این ۸ سال در کشورمان شدت گرفت. عبدالعلی زاده در دولت تدبیر و امید هم همواره به طور غیر رسمی یکی از کاندیدهای تصدی وزارت راه و شهرسازی در صورت استیضاح آخوندی مطرح بوده است.

سعیدی کیا؛‌ طراح مسکن مهر

«محمد سعیدی کیا» دارای مدرک کارشناسی ارشد راه و ساختمان از دانشگاه امیرکبیر در چهار سال اول دولت «محمود احمدی نژاد» به عنوان وزیر مسکن و شهرسازی مشغول به کار شد. سعیدی کیا متولد ۱۳۲۵ در اصفهان در سال ۸۴ و در سن ۵۹ سالگی وزیر مسکن و شهرسازی شد و وزارتش تا شهریور ۸۸ ادامه داشت. وی سابقه وزارت در کابینه‌ های میرحسین موسوی، مرحوم هاشمی رفسنجانی، خاتمی و احمدی‌نژاد را دارد.

مهم ترین اقدام وی در وزارت مسکن و شهرسازی تهیه طرح مسکن مهر بود که بعدها گفت مسکن مهر در مرحله اجرا با طرحی که وی در سال ۸۴ ارایه کرده متفاوت بوده است. از دیگر اقدامات سعیدی کیا در آن دوره نوسازی بافت فرسوده بوده است وی معتقد بود باید با منابع بخش خصوصی بافت فرسوده ساماندهی شود.

نیکزاد،‌ خالق گران ترین پروژه نیمه کاره کشور

پس از سعیدی کیا، «علی نیکزاد» آخرین وزیر مسکن و شهرسازی قبل از ادغام دو وزارتخانه مسکن و راه، بود. نیکزاد که در سال ۱۳۴۴در نمین اردبیل به دنیا آمد، دارای مدرک کارشناسی مهندسی عمران و کارشناسی ارشد مدیریت دولتی است.

وی در ۲۳ شهریور ۸۸ در سن ۴۴ سالگی تصدی وزارت مسکن و شهرسازی را در دست گرفت تا پایان دولت احمدی نژاد وزیر مسکن بود. البته در سال ۹۰ هم به عنوان سرپرست وزارت راه و ترابری انتخاب شد که پس از ادغام اولین وزیر راه و شهرسازی کشور شد.

«مسکن مهر» یکی از پروژه های ماندگار نیکزاد در دوره وزارتش و مهم ترین پروژه دولت احمدی نژاد محسوب می شود. پروژه ای که قرار بر این بود دهک های کم درآمد را با حداقل هزینه صاحب خانه کند. هر چند که کلنگ این طرح با نیت تامین مسکن اقشار کم درآمد به زمین خورد اما اجرای نادرست آن موجب افزایش پایه پولی کشور و افزایش تورم شد چراکه دولت برای ساخت مسکن مهر مجبور به خلق پول شد. با به روی کار آمدن دولت تدبیر نیکزاد در ستاد اجرای فرمان امام مشغول به کار شد.

بنابراین علی نیکزاد آخرین وزیرمسکن و شهرسازی بود که کار خود را پس از ادغام وزارت راه و ترابری و وزارت مسکن و شهرسازی در وزارتخانه جدید راه و شهرسازی ادامه داد.

منبع