مقاله تحلیلی: مدیریت ریسک در پروژه‌ های ساختمانی

 مدیریت ریسک در صنعت ساخت‌وساز یکی از قسمت‌های مهم مدیریت و برنامه‌ریزی هر پروژه محسوب می‌شود. در مدیریت ریسک، انواع ریسک‌های مرتبط با پروژه‌های ساخت‌وساز اعم از ریسک مالی، ریسک زیست‌محیطی و ریسک‌های اقتصادی- اجتماعی موردبررسی قرار می‌گیرند.

بر کسی پوشیده نیست که صنعت ساخت‌وساز با نوسان همراه است. عوامل خارجی (همچون فنی، طراحی، لجستیک، فیزیکی، عملیاتی، زیست‌محیطی، سیاسی- اجتماعی، حوادث غیرمترقبه و غیره) به‌راحتی این صنعت را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این عوامل نه‌تنها باعث منحرف شدن پروژه می‌شوند بلکه ممکن است اثرات جبران‌ناپذیری نیز به همراه داشته باشند. ازاین‌رو مدیریت ریسک تبدیل به ابزاری مهم برای مقابله با ریسک‌های مختلف، آنالیز آن‌ها و اقدامات اصلاحی در جهت خنثی‌سازی آن‌ها در یک پروژه خاص شده است.

 انواع ریسک در مدیریت پروژه‌های ساخت‌وساز

عمده ریسک‌هایی که مدیر پروژه در مدیریت پروژه‌های ساختمانی با آن روبرو می‌شود، عبارت‌اند از: مالی، سیاسی- اجتماعی، زیست‌محیطی و موارد مرتبط با ساخت‌وساز.

1- ریسک‌های مالی

نوسان نرخ تبدیل ارز، هزینه مصالح، تقاضای بازار، برآورد نامناسب، تورم، تأخیر در پرداخت، عدم مدیریت جریان نقدینگی و عدم صلاحیت مالی پیمانکار؛ همگی تهدید بزرگی برای پروژه محسوب می‌شوند.

2- ریسک‌های سیاسی- اجتماعی

اصلاح قوانین و مقررات حکومتی، رشوه و رشوه‌خواری، عدم پرداخت از سوی دولت، افزایش مالیات و تغییر در شکل دولت همگی از ریسک‌هایی هستند که در این دسته قرار می‌گیرند.

3- ریسک‌های زیست‌محیطی

شرایط حاد آب و هوایی، بلایای طبیعی، دسترسی به سایت، آلودگی و ضوابط ایمنی همگی از ریسک‌های این دسته هستند.

4- ریسک‌های مرتبط با ساخت‌وساز

مشکل در لجستیک، مشاجره‌های کاری، تغییرات طراحی، بهره‌وری نیروی کار، شتاب‌زدگی در فرآیند پیشنهاد قیمت، وقفه‌های زمانی ناشی از بررسی مجدد نقشه‌ها و انجام بی‌کیفیت کار به دلیل محدودیت‌های زمانی همگی در این دسته قرار می‌گیرند.

فرآیند مدیریت ریسک در پروژه‌های ساختمانی

فرآیند مدیریت ریسک چیزی جز مجموعه‌ای از مراحل برای شناسایی و کاهش ریسک‌ها در جهت موفقیت یک پروژه نیست. اگر این کار به‌درستی انجام شود، نه‌تنها احتمال وقوع ریسک‌ها کاهش می‌یابد که از میزان تأثیر آن‌ها نیز کاسته می‌شود.

به عبارت ساده‌تر مدیریت ریسک اقدامی پیشگیرانه در جهت جلوگیری و به حداقل رساندن هر نوع ریسک در پروژه است.

1- شناسایی ریسک

 طوفان مغزی

تمام افراد درگیر در پروژه گرد هم می‌آیند، در مورد همه جوانب پروژه به‌طور جامع بحث می‌کنند و نظرات و ایده‌های خود را در خصوص پیش‌بینی ریسک‌ها بیان می‌کنند. یک فرد به‌عنوان تسهیل‌کننده وجود دارد که همه این موارد را یادداشت می‌کند و بین موارد ضروری و غیرضروری تفاوت قائل می‌شود.

تکنیک دلفی

در این روش از یک سری پرسش‌نامه‌های ترتیبی در دو یا چند دور (round) استفاده می‌شود. در دور اول، مشارکت‌کنندگان ایده‌ها و موضوعات اصلی را تعیین می‌کنند. ایده‌های مطرح‌شده در دور اول، تلفیق می‌شوند تا پرسشنامه‌ای برای دورهای بعدی طراحی شود. در مرحله‌ی ارزیابی (دور سوم به بعد)، پاسخ‌ها در اختیار اعضا قرار می‌گیرد و از آن‌ها خواسته می‌شود تا پاسخ‌های اولیه‌ خود را ارزیابی کنند. پایان این مراحل با توجه به یک معیار توقف از پیش تعیین‌شده مشخص می‌شود. روش دلفی به دنبال ایجاد توافق و اتفاق‌نظر مشارکت‌کنندگان در خصوص موارد ذکرشده در پرسش‌نامه‌ها است.

 مشورت/ نظرات کارشناسانه

با افراد دارای تجربه مشورت می‌شود تا به‌واسطه نظرات و توصیه‌های آن¬ها، از عوامل مؤثر بر ریسک جلوگیری شود.

تجارب گذشته

با توجه به تجربه‌های کسب‌شده از پروژه‌های گذشته می‌توان عوامل تأثیرگذار بر پروژه را شناسایی کرد.

چک‌لیست

تهیه یک لیست قبل از شروع پروژه از تمام ریسک‌هایی که ممکن است تهدیدی برای موفقیت پروژه باشند، می‌تواند در جهت مدیریت آن¬ها کمک‌کننده باشد. این لیست با توجه به پروژه‌های قبلی مشابه تهیه می‌شود.

 2- ارزیابی و آنالیز ریسک

پس از شناسایی ریسک‌های محتمل، آنالیز آن‌ها بر اساس روش‌های کمی و کیفی انجام می‌شود. در ارزیابی ریسک از اطلاعات موجود برای تعیین احتمال وقوع و سطح پیامدهای آن در مدیریت ریسک استفاده می‌شود.

روش‌های کیفی

از این روش‌ها معمولاً برای پروژه‌های کوچک و متوسط استفاده گردد. این روش¬¬ها شامل لیست بندی و جمع‌آوری و ادغام ریسک‌ها و اولویت‌بندی آن‌ها بر اساس نظرات افراد مرتبط می شوند. ریسک‌ها نیز بر اساس نظرات جمع‌آوری‌شده و محدوده تلورانس ریسک در سازمان، به سه دسته بالا، متوسط و پایین تقسیم می‌شوند. از روش‌های کیفی زمانی استفاده می‌شود که داده‌های کافی در دسترس نباشد و یا پروژه با محدودیت زمانی روبرو باشد.

روش‌های کمی

روش‌های کمی برای آنالیز اثر ریسک‌ها در پروژه‌های بزرگ استفاده می‌شوند. برخی از روش‌های کمی ارزیابی عبارت‌اند از: آنالیز درخت تصمیم‌گیری، ارزش پولی مورد انتظار، قضاوت کارشناسانه، آنالیز درخت خطا، منطق فازی، توزیع احتمال، آنالیز حساسیت، برآورد مونت‌کارلو.

3- پاسخ به ریسک

پس از شناسایی و ارزیابی ریسک‌ها، گزینه‌های موجود در جهت جلوگیری از وقوع ریسک‌ها مشخص می‌شوند. علاوه بر انتخاب اقدامات اصلاحی برای ریسک‌های مؤثر بر پروژه، فرصت‌های مثبتی هم ممکن است از دل این ریسک‌ها ظاهر شود.

پاسخ به ریسک بیشتر به معنای جلوگیری از ریسک، انتقال ریسک، کاهش ریسک و پذیرش ریسک است که بستگی به ماهیت آن دارد.

جلوگیری از ریسک

دوری از کارهایی که با ریسک همراه هستند خود به معنای جلوگیری از ریسک است. اگرچه این کار همیشه ممکن نیست اما این ساده‌ترین راه مقابله با ریسک است.

به عبارت ساده‌تر کنترل آن بخش از پروژه که ممکن است در معرض ریسک‌های جدید قرار بگیرد و کل پروژه را مورد تهدید قرار دهد، خود جلوگیری از ریسک است.

انتقال ریسک

راه‌های مختلفی برای انتقال ریسک پروژه وجود دارد: خرید بیمه، استفاده از قراردادی که قیمت ثابت دارد به‌جای قراردادی با قیمت واحد و حذف کامل عبارت‌های گارانتی و وارنتی.

کاهش ریسک

کاهش تأثیر ریسک‌های ناگزیر و غیرقابل‌انتقال در یک پروژه به معنای کاهش ریسک است. بررسی مجدد پروژه، کاهش پیچیدگی فرآیندها، ارائه تست‌های اضافه‌تر و غیره؛ برخی از راه‌هایی هستند که می‌توان به‌واسطه آن‌ها ریسک‌ها را کاهش داد.

پذیرش ریسک

هر پروژه ممکن است در معرض ریسک قرار گیرد. مدیر پروژه باید با توجه به عوامل زمان و هزینه از عواقب وقوع ریسک آگاه باشد.

4- نظارت و کنترل ریسک

برای بررسی دقیق فرآیند شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک و پاسخ به ریسک؛ نظارت و کنترل ریسک ضروری است. این نظارت و کنترل باید در طول عمر پروژه به‌طور مستمر ادامه داشته باشد.

منبع

نوشته شده توسط تیم مترجمین موسسه 808

اگر دوست دارید به تیم مترجمین 808 بپیوندید، با ما تماس بگیرید.

دریافت فایل PDF مقاله برای اعضای VIP رایگان است. سایر کاربران با پرداخت ۵۰۰ تومان می توانند اقدام به دریافت این فایل کنند.