مقاله تحلیلی: ردپای اصول طراحی شهری آمریکا در تهران

شاید بتوان ویکتور گروئن را که یک معمار اتریشی است از شناخته‌شده‌ترین پیشگامان در زمینه طراحی مراکز خرید به سبک آمریکایی دانست. دیدگاه او در مورد این فضاها، معطوف به ترکیب جنبه‌های مختلف شهر برای طراحی یک فضای بسته با تمرکز ویژه بر مصرف و فعالیت‌های تجاری است. از آنجا که اقتصاد در حال توسعه و همچنین افزایش سفر با خودرو منجر به افزایش امکانات زندگی در دوران پس از جنگ جهانی دوم شد، طرح‌های او را می‌توان به‌عنوان مکمل الگوی مصرف تفننی که یک الگوی رو به رشد آمریکایی بود، محسوب کرد. بااین‌وجود در میان ایرانیان شناخت کمتری از گروئن به دلیل طراحی شهر تهران در اواخر دهه ۱۹۶۰ وجود دارد.

در نگاه اول به نظر می‌رسد که تهران یک کلان‌شهر در دامنه رشته کوه‌های البرز باشد. در واقع نقشه اصلی شهر توسط گروئن با همکاری معمار ایرانی عبدالعزیز فرمانفرمائیان تهیه شد. این نقشه چارچوبی برای زندگی شهری تعریف کرد که از سیستم راه‌ها و بزرگ‌راه‌ها تا کاخ‌ها، مجتمع‌های آپارتمانی و حتی شهرک‌های اقماری را شامل می‌شد. فعالیت‌های گروئن در دهه ۱۹۶۰ و هم‌زمان با انقلاب سفید و جنگ سرد که منجر به انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۸ شد، نشان‌دهنده تمایل محمدرضا پهلوی به مدرن سازی و غربی سازی کشور در راستای مشروعیت بخشیدن و تثبیت قدرتش بود.

 طراحی گروئن از شهر تهران به‌شدت تحت تأثیر فلسفه‌های طراحی مدرنیست و آرمان‌های کمونیست بود. او مراکز خرید را مکان‌های اجتماعی برای جوامع آمریکایی می‌دانست. گروئن تهران را به‌گونه‌ای طراحی کرد که شهر به لحاظ عملکردی و ساختار، دارای سیستم دقیق و منسجمی بود.

گروئن شهر تهران را همانند پروژه گلدن سیتی/ باغ شهر، در مقیاس‌های مختلفی طراحی کرد. در این طراحی سعی شده بود که شبکه خیابان‌ها ظاهر هر چه ارگانیک تر داشته باشند و راه‌ها و بزرگ‌راه‌های مارپیچ دورتادور شهر فرا بگیرند. گروئن اطراف شبکه مترو، ده شهر طراحی کرده بود که هرکدام متشکل از ده شهر کوچک حول یک مرکز شهر بودند. هر شهر کوچک/ شهرک، به نوبه خود از چهار بخش در اطراف مرکز شهرک تشکیل شده بود. هر بخش نیز متشکل از پنج محله بود.

 در این طرح ناحیه مورد نظر به لحاظ زمین‌شناسی و توپولوژی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین تفاوت‌های ریشه‌ای اقتصادی- اجتماعی نیز در این طراحی بررسی شد. فضاهای سبز، زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و بزرگ‌راه‌ها این ده شهر را که یک کلان‌شهر را تشکیل می‌دادند، از هم جدا می‌کرد. تقسیم تاریخی تهران به شکل شمال- جنوب را حتی می‌توان در سطح شهرهای کوچک‌تر به‌واسطه تغییرات ظریف در تراکم، شکل و ظاهر ساختمان‌ها مشاهده کرد. گروئن همچنین مرزهایی برای رشد شهر تعریف کرد تا تحقق طرحش در طول زمان ممکن شود.

پس از انقلاب اسلامی طرح گروئن به دلیل روابطش با شاه سرنگون شده منتفی شد. بااین‌حال دولت جدید تصمیم گرفت از ایده‌های گروئن در مورد تراکم و رشد شهر در آینده به‌عنوان راهکاری برای فروش زمین‌های توسعه‌نیافته و نهایتاً ارائه مجوز به توسعه‌دهندگان خصوصی برای ادامه روند ساخت شهر، استفاده کند.

 طرح جامع گروئن چگونه دست‌خوش تغییر شد؟ در اغلب نقاط با تبدیل‌شدن سازه‌های مدرنیست و غربی به ویرانه، سازه‌هایی ساخته می‌شوند که تطابق بیشتری با معماری ایرانی داشته باشند. منتقدان در خصوص دور شدن کشور از یادگارهای فرهنگی ابراز نگرانی کرده‌اند. دلیل این نگرانی را می‌توان تخریب ساختمان‌های مدرن میانه قرن و دیگر سازه‌های تاریخی که نشان از اشرافی گرایی کشور دارند، باهدف ساخت سازه‌های جدید دانست.

علی‌رغم این انتقادات، مهم است که بدانیم میراث بحث‌برانگیز معماران و برنامه ریزان شهری غربی باعث تحمیل ایدئولوژی‌های طراحی به ملت‌های خارجی می‌شود. تهران یک نمونه جالب در این رابطه است اما مسائلی در خصوص تراکم شهری در کل جهان همچنان وجود دارد. گروئن تمایل داشت که یک چشم‌انداز مستقل برای شهر تهران تعریف کند. چیزی که در طرح گروئن به‌طور کامل نادیده گرفته شد، پیشینه فرهنگی و اجتماعی و اولویت‌های جامعه ایرانی بود. این در حالی است که همین دو مورد عامل موفقیت یک شهر محسوب می‌شوند.

 توضیحات مترجم:

گلدن سیتی/ باغ شهر: طرح باغ ‌شهر توسط هاوارد (۱۸۵۰-۱۹۵۹)، پیشنهاد گردید. نظریه باغِ شهرِ ابنزر هاوارد که در اوایل قرن بیستم ارائه شد تحول مهمی در شهرسازی قرن بیستم محسوب می‌شود.

 تقسیم تاریخی تهران به شکل شمال- جنوب: منظور از این تقسیم این است که ثروتمندان در مناطق مرتفع و فقیران در مناطق پست زندگی می‌کنند.

سبک مدرن میانه قرن: یکی از سبک‌هایی است که نه‌تنها در ارتباط با طراحی داخلی است بلکه به هر نوع معماری، مبلمان، اثاثیه، متریال و تکنولوژی‌هایی که بعد از پایان جنگ جهانی دوم شکل گرفتند نیز اشاره می‌کند.

  منبع

 نوشته شده توسط تیم مترجمین موسسه 808

اگر دوست دارید به تیم مترجمین 808 بپیوندید، با ما تماس بگیرید.

دریافت فایل PDF مقاله برای اعضای VIP رایگان است. سایر کاربران با پرداخت ۵۰۰ تومان می توانند اقدام به دریافت این فایل کنند