تخریب و بررسی انگیزه تخریب در ساختمانهای مسکونی و تجاری بر اساس چک لیست پیوستی

9 اسفند 1392 - 23:56

مقاله تحلیلی آموزشی: « تخریب و بررسی انگیزه تخریب در ساختمانهای مسکونی و تجاری»

"کنترل مضاعف نظارت بر روشهای گودبرداری و تخریب صحیح در پروژه های ساختمانی در بافت شهری" بر اساس چک لیست پیوستی آن

مقدمه :

برنامه مدیریت شهری ، شهر و مدیریت آنرا در پنج حوزه تعیین کننده و عمده تقسیم می کند که اهداف اساسی مدیریت شهری ، یعنی بهبود شرایط کار و زندگی، تشویق توسعه پایدار اقتصادی – اجتماعی و حفاظت از فضای کالبدی و محیط شهری که در "بهروری شهری" نقش دارند، عملاً در پنج حوزه اصلی نمود می یابد [1]:

موضوع زمین شهری
زیر ساخت ها و خدمات شهری
حمل و نقل و شبکه دسترسی
منابع مالی
ساختار سازمانی(تشکیلات)

عامل اول تحت عنوان زمین شهری در بخش ساختمان و ساخت و سازهای شهری و نقش آن در دستیابی به بهروری شهری از اهمیت بیشتری برخوردار است .

- سهم هزینه زمین در تولید ساختمان(مسکن)در تهران(بر حسب درصد) که مآخذ آن آمار فعالیتهای ساختمانی بخش خصوصی – توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به شرح جدول شماره 1 عبارت است از :

همانطور که در جدول شماره 1 نشان می دهد هزینه زمین نسبت به هزینه زیر بنا رو به افزایش است. و تصمیم به تخریب ساختمان در کشورمان نه به سبب پایان "عمر فیزیکی" بنا بلکه به سبب پایان "عمر اقتصادی" بنا رُخ می دهد که ساز و کار فعال کننده آن اقتصاد زمین شهری است.

طبق قانون مسئوليت مدني مصوب 1339/02/07

ماده 1:هرکس بدون مجوز قانوني عمداً يا در نتيجه بي احتياطي به جان يا سلامتي يا مال يا آزادي يا حيثيت يا شهرت تجارتي يا به هر حق ديگري که بموجب قانون براي افراد ايجاد گرديده لطمه اي وارد نمايد که موجب ضرر مادي يا معنوي ديگري شود ،مسئول جبران خسارت ناشي از عمل خود مي باشد.

ويژگي هاي مقررات ملّي ساختمان[2]

در حال حاضر مدارك فني متعددي نظير مقررات ملّي ساختمان، آيين نامه ها،استانداردها و مشخصات فني در كشور منتشر مي شود و استفاده كنندگان لازم است.به تفاوت هاي آنها از نظر هدف از تهيه هر مدرك، لازم الاجرا بودن، قلمرو، حدود تفصيل،محتوا و ساير ويژگي هاي خاص هر مدرك توجه داشته باشند كه در مورد مقررات ملّي ساختمان مي توان ويژگي هاي زير را برشمرد:

« مقررات ملّي ساختمان » در سراسر كشور لازم الاجرا است.

احكام « مقررات ملّي ساختمان » به طور خلاصه و اجمالي تدوين مي شود.

با توجه به الزامي بودن« مقررات ملّي ساختمان »اين مقررات فاقد موارد توصيه اي و راهنمايي است.

« مقررات ملّي ساختما ن » بر هرگونه عمليات ساختمان نظير تخريب، احداث بنا ، تغيير كاربري، توسعة بنا، تعمير اساسي و نظاير آن حاكم است.

مجري : شخص داراي مجوز دفتر اجراي ساختمان يا پروانه اشتغال شخص حقوقي از وزارت مسكن و شهرسازي (مبحث دوم)

تخريب [3]

هر اقدامي كه مستلزم جدا كردن مصالح از ساختمان به منظور حذف ، نوسازي، تعمير، مرمت و بازسازي تمام يا قسمتي از بنا باشد، تخريب ناميده مي شود.

- قبل از شروع عمليات تخريب بايد با كسب نظر از مهندس ناظر برنامه ريزي و اقدامهاي زير انجام گيرد:

1- مجوز لازم از مرجع رسمي ساختمان اخذ شود.

2- با اطلاع و همكاري موسسات ذيربط جريان آب، برق، گاز و سرويسهاي مشابه قطع يا در صورت لزوم سالم سازي، محدود و نگهداري شود، به طوري كه راههاي دسترسي به آنها و شير آتش نشاني محفوظ بماند.

3- زمان و مدت قطع سرويسهاي فوق و شروع عمليات تخريب حداقل يك هفته قبل، به اطلاع ساكنين ساختمانهاي مجاور رسانده شود. عدم رعايت محدوديت فوق، فقط هنگامي مجاز است كه عدم تخريب فوري بنا، ايمني را به خطر انداز د. لزوم اين امر بايد قبلاً به تاييد مرجع رسمي ساختمان رسيده باشد.

4- اقدامات لازم، براي محافظت از پياده روها و معابر عمومي مجاور ساختمان مورد تخريب، انجام شود و در صورت نياز به محدود يا مسدود نمودن آنها با كسب ا جازه از مراجع ذيربط ، اقدام لازم به عمل آيد.

5- وسايل و تجهيزات لازم متناسب با محل و نوع ساختمان و روش تخريب با رعايت ایمنی تهيه شود.

6- اثرات ناشي از تخريب بنا در پايداري سازه هاي همجوار، توسط شخص ذيصلاح بررسي و تدابير لازم در جهت پايداري ابنيه مجاور اتخاذ گردد.

7- برنامه ريزي براي جمع آوري و دفع مواد حاصل از تخريب و انتخاب محل مجاز براي انباشتن آنها انجام شود.

8- در تخريب ساختمانهاي خاص نظير كارخانه ها، بيمارستانها، دودكشهاي صنعتي و ديگر اماكني كه تاسيسات ويژه دارند، قسمتهاي مربوطه بايد توسط افراد ذيصلاح مورد بازديد قرارگيرد و وسايل و تجهيزات لازم براي تخريب و مقابله با خطرهاي ناشي از آن فراهم شود.

9- در صورتي كه ساختمان مورد تخريب داراي برقگير باشد، ابتدا بايد برقگير از ساختمان جدا شود و در صورت لزوم مجدداً در نزديكترين فاصله نصب و آماده به كار گردد.

10- كليه شيشه هاي ساختمان مورد تخريب بايد از محل نصب شده جدا و در مكان مناسبي انبار گردد.

11- در عمليات تخريب بايد كارگران باتجربه بكار گرفته شده و اشخاص ذيصلاح بر كار آنان نظارت و دستورالعملها، روشها و مراحل مختلف اجراي كار را به آنان گوشزد نمايند.همچنين ساير افراد از جمله رانندگان و متصديان ماشين آلات و تجهيزات مربوطه، بايد از اشخاص ذيصلاح باشند.

12- كليه راههاي ارتباطي ساختمان مورد تخريب به استثناي پلكانها، راهروها،نردبانها و درهايي كه براي عبور كارگران استفاده مي شوند، بايد در تمام مدت تخريب مسدود گردند. به علاوه هيچ راه خروجي قبل از اينكه راه ديگر تأييد شده اي جايگزين شود نبايد تخريب گردد.

13- در تخريب ساختمانهايي كه بر اثر فرسودگي، سيل، آتش سوزي، زلزله، انفجار و نظاير آن آسيب ديده يا از بين رفته اند، براي جلوگيري از ريزش و خرابي ناگهاني بايد ديوارها قبل از تخريب زير نظر شخص ذيصلاح مهار و شمع بندي شوند.

14- در صورتي كه ارتفاع ساختمان مورد تخريب از ساختمانها و تاسيسا ت همجوار بيشتر باشد و امكان ريزش مصالح و ابزار كار به داخل يا روي بناها و تاسيسات مجاور وجود داشته باشد، بايد اقدامات لازم از قبيل نصب سرپوش حفاظتي با مقاومت كافي به عمل آيد.

15- هر يك از ا جزاي ساختمان مورد تخريب و تجهيزات مورد استفاده اعم از كف، كف موقت، چوب بست، پله هاي موقت، سقف و ساير اجزاي راهروهاي سرپوشيده و راهروهاي عبور و مرور كارگران، پلكانها و نردبانها نبايد بيش از دو سوم مقاومت خود، بارگذاري شوند.

16- ميخهاي موجود در تيرها يا تخته هاي ناشي از تخريب بايد بلافاصله به داخل چوب فرو كوبيده يا بيرون كشيده شوند.

17- تخريب بايد از بالاترين قسمت يا طبقه شروع شود و به پايين ترين قسمت يا طبقه ختم گردد ، مگر در موارد خاص كه تخريب به طور يكجا، با استفاده از مواد منفجره در پي و طبقات از راه دور با رعايت كليه احتياط ها و مقررات ايمني مربوط و كسب مجوزهاي لازم انجام و يا از طريق كشيدن با كابل و واژگون كردن و يا ا ز طريق ضربه زدن با وزنه هاي در حال نوسان انجام شود.

18- در پايان كار روزانه، قسمتهاي در دست تخريب نبايد در شرايط ناپايداري كه در برابر فشار باد يا ارتعاشات آسيب پذير باشند ، رها گردند و همچنين بايد با بررسي لازم اطمينان حاصل شود كه كليه قسمتهاي باقيمانده از عمليات تخريب و همچنين چوب بست ها، شمع ها، سپرها، حائل ها و ساير وسايل حفاظتي، پايداري و ايمني لازم را دارند.

19- انباشتن مصالح و ضايعات جدا شده از ساختمان مورد تخريب در پياده رو و ديگر معابر و فضاهاي عمومي بدون كسب مجوز از مرجع رسمي ساختمان ممنوع است. در صورتي كه در محل مورد تخريب زمين و فضاي كافي براي انباشتن مصالح و ضايعات وجود نداشته باشد، بايد هر روز مواد جدا شده به مكان مجاز ديگر منتقل گردد.

تخريب كف و سقف

1- قبل از تخريب سقفها بايد راههاي ورودي به طبقه زير آن طوري مسدود گردد، كه هيچ كس نتواند از آن رفت و آمد كند.
2- در طاقهاي ضربي، چه هنگامي كه دهانه اي در آن ايجاد مي شود و چه در هنگام تخريب كلي آن، بايد آجرها و مصالح بين دو تير آهن تا تكيه گاههاي طاق به طور كامل برداشته شود.
3- در تخريب سقف هايي كه از بتن پيش يا پس تنيده تشكيل يافته اند، بايد توجه كافي به انرژي ذخيره شده در بتن و خطرهاي ناشي از آزاد شدن آن به عمل آيد.
4- هنگام تخريب سقف، پس از برداشتن قسمتي از آن، بايد روي تيرآه ن ها يا تيرچه ها تخته هاي چوبي به عرض 25 سانتيمتر و ضخامت 5 سانتيمتر به طور عرضي و به تعداد كافي قرار داده شود تا كارگران مربوطه بتوانند در روي آنها به طور مطمئن مستقر شده و به كار خود ادامه دهند.
5- در تخريب طاقهاي شيرواني يا چوبي، ابتدا بايد قسمته اي پوششي سقف برداشته شود، سپس نسبت به برچيدن خرپا يا اسكلت سقف اقدام گردد.

تخريب ديوارها

1- هيچ يك از تكيه گاهها نبايد در طبقه اي برداشته شود، مگر آنكه كليه قسمتهاي طبقه بالاي آن قبلاً تخريب و برداشته شده باشد.
2- تمام يا قسمتي از ديو اري كه ارتفاع آن بيش از 22 برابر ضخامت آن باشد، نبايد بدون مهاربندي جانبي آزاد بماند، مگر اينكه اساساً براي ارتفاع بيشتر محاسبه و ساخته شده باشد.
3- قبل از تخريب هريك از ديوارها، بايد تا فاصله 3 متري از آنها كليه سوراخ هايي كه در كف قرار دارند با پوشش موقت مناسب پوشانده شوند.
4- تخريب ديوارهايي كه براي نگهداري خاك زمين يا ساختمان مجاور ساخته شده اند، بايد پس از اجراي سازه هاي نگهبان انجام شود.

تخريب اسكلت ساختمان

1- در صورتي كه براي تخر يب اسكلت ساختمان از جرثقيل يا وسايل مشابه استفاده شود، بايد براي حفظ تعادل و جلوگيري از لنگر بار وصدمه به اشخاص، ساختمانها، تاسيسات وتجهيزات يا اسكلت ساختمان مورد تخريب، از طناب هدايت كننده استفاده شود.
2- قبل از بريدن تيرآهن بايد اقدامات لازم به منظور جلوگيري از سقوط آزاد تيرآهن بعد از برش به عمل آيد.

تخريب دودكش هاي بلند صنعتي و سازه هاي مشابه

1- قبل از تخريب دودكش هاي بلند صنعتي و سازه هاي مشابه، از طريق انفجار يا واژگوني، بايد محدوده اي محافظت شده و مطمئن با وسعت كافي در اطراف آن در نظر گرفته شود.
2- در صورتي كه قرار باشد سازه هاي فوق الذكر به طريق دستي تخريب گردند، بايد از داربست استفاده شده و به تناسب تخريب سازه از بالا به پايين، سكوي داربست نيز به تدريج پايين آورده شود، به ترتيبي كه همواره محل استقرار كارگران مربوطه پايين تر از نقطه بالايي سازه بوده و اين اختلاف ارتفاع حداقل 50 سانتيمتر و حداكثر 150 سانتيمتر باشد.
3- مصالح و ضايعات حاصل از تخريب سازه هاي مورد بحث بايد از داخل آنها به پايين ريخته شود و براي جلوگيري از انباشته شدن و تراكم مصالح و ضايعات، بايد قبلا دريچه اي در قسمت تحتاني سازه براي تخليه آ نها ايجاد شو د. تخليه مواد مذكور بايستي پس از توقف كار تخريب، انجام شود.

مصالح و ضايعات

1- مصالح ساختماني و ضايعات حاصل از تخريب نبايد به طور سقوط آزاد به خارج پرتاب شوند، مگر اينكه تخليه از داخل كانالهاي مخصوص پيش بيني شده انجام گيرد.
2- در صورتي كه مصالح قابل اشتعال جدا شده از ساختمان مورد تخريب، در همان محل، انبار و نگهداري شود، بايد وسايل اطفاي حريق مناسب به تعداد و مقدار كافي فراهم شود.
3- ضايعات به دست آمده از مواد رادي واكتيو، آزبست، مواد سمي يا مواد آلوده كننده، بايد جدا از بقيه ضايعات به دقت نگهداري و بسته بندي شوند و سپس به محل مجاز حمل گردند.
4- مصالح و ضايعات ناشي از تخريب نبايد روي كف طبقات به صورتي انباشته شوند كه از ظرفيت باربر ي مجاز كف طبقه مربوط بيشتر باشد. به علاوه بايد از وارد شدن فشارهاي افقي ناشي از انبار شدن مصالح و ضايعات به ديوارها نيز جلوگيري شود.
5- مصالح و ضايعات ناشي از تخريب نبايد به نحوي انباشته شوند كه براي ساختمانهاي مجاور و يا معابر عمومي توليد اشكال نمايند. اين مواد بايد در فواصل مناسب بارگيري و به محل هاي مجاز حمل گردند.
6- با توجه به نکات لازم تامین ایمنی در زمان تخریب از علائم هشدار دهنده و کارگران حرفه ای استفاده شود.

نمایی از تخریب ساختمان در بافت فرسوده شهر تهران:

هیچگونه هشداری وجود ندارد.

تجهیزات اضافی الحاقی(لوله کشی گاز) قبل از تخریب ساختمان جدا نشده اند.

گودبرداری در تراز پایین تر از پی ساختمانهای مجاور

عمليات خاكي[3]

منظور از عمليات خاكي عبارت است ا ز: خاكبرداري، خاكريزي، تسطيح زمين، گودبرداري، پي كني ساختمانها، حفر شيارها، كانالها و مجاري آب و فاضلاب و حفر چاههاي آب و فاضلاب با وسايل دستي يا مكانيكي.

فروریزی گود

قبل از شروع عمليات خاكي بايد اقدامات زير انجام شود:

1- توسط شخص و يا اشخاص ذيصلاح زمين مورد نظر از لحاظ استحكام و جنس خاك و همچنين پايداري ابنيه مجاور به دقت مورد بررسي قرار گيرد. به علاوه نقشه گودبرداري و پايدارسازي جداره هاي گود و برنامه گودبرداري تهيه شده توسط اين اشخاص بايد به تأييد مرجع رسمي ساختمان برسد.

2- روش، برنامه گودبرداري و همچنين زمان شروع آن به همراه مجوز صادره توسط مرجع رسمي ساختمان در اختيار مهندس ناظر قرار گيرد.

3- موقعيت تأسيسات زيرزميني از قبيل كانالهاي فاضلاب، قنوات قديمي، لوله كشي آب و گاز، كابلهاي برق، تلفن و غيره كه ممكن است در حين عمليات گودبرداري و خاك برداري موجب بروز خطر و حادثه گردند و يا خود دچار خسارت شوند، مورد بررسي و شناسايي قرار گرفته و با همكاري سازمانهاي ذيربط، نسبت به تغيير مسير دائم يا موقت و يا قطع جريان آنها اقدام گردد.

4- در صورتي كه تغيير مسير يا قطع جريان برخي از تاسيسات مندرج در بند" 3" فوق امكان پذير نباشد، بايد با همكاري سازمانهاي مربوطه و به طرق مقتضي نسبت به حفاظت آنها اقدام شود.

5- چنانچه محل گودبرداري در نزديكي و يا مجاورت يكي از ايستگاههاي خدمات عمومي از قبيل آتش نشاني، اورژانس و غيره بوده و يا در مسير اتومبيلهاي مربوطه باشد، بايد قبلاً مراتب به اطلاع مسئولين ذيربط رسانده شود تا احياناً در سرويس رساني عمومي وقفه اي ايجاد نشود.

6- كليه اشياء زائد از قبيل تخته سنگ، ضايعات ساختماني و يا بقاياي درخت كه ممكن است مانع از انجام كار شده و يا موجب بروز حوادث شوند، از زمين مورد نظر خارج گردند.

7- در صورتي كه در عمليات خاكي از دستگاههاي برقي مانند الكتروموتور براي هوادهي، تخليه آب و نظاير آن استفاده شود، اين گونه دستگاهها بايد با رعايت مفاد بخش 1-6-12 به كار گرفته شده و به وسايل حفاظتي مناسب مجهز باشند.

8- چنانچه محل مورد نظر براي عمليات خاكي نظير حفر چاه در معابر عمومي يا محلهايي باشد كه احتمال رفت و آمد افراد متفرقه وجود داشته باشد، بايد با اقدامات احتياطي از قبيل محصور كردن محوطه حفاري، نصب علائم هشدار دهنده و وسايل كنترل مسير، از ورود افراد به نزديكي منطقه حفاري جلوگيري به عمل آمده و دهانه اين گونه محل ها در پايان كار روزانه مسدود گردند.

گود : به هرگونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایین تر از سطح طبیعی زمین اطلاق می شود.

اصول اساسي گودبرداری [4]

• مطالعات اکتشافی خاص

• تعيين پارامترهاي طراحي (Soil Characterization )

• تعيين معيارهای طراحی

• انتخاب گزينه های مناسب پايدار سازی با توجه به کليه شرايط هندسی، بارگذاری و ژئوتکنيکی ومحدوديت های موجود

• طراحي با روش هاي آناليز تعادل حدي با در نظر گرفتن ضريب اطمينان مناسب

• کنترل تغيير شکل با استفاده از برنامه هاي اجزاء محدود نظير Plaxis

• انجام طراحي توسط يک مجموعه

• کنترل طراحي توسط مجموعه ديگر

• آب زيرزميني و تاثيرآن برطراحی و شيوه های اجرايی

• تعيين شيوه های اجرايی و برنامه اجرا با توجه به لزوم مرحله ای بودن اجرا و توقفهای ضروری فنی برای به ثمررسيدن

هرمرحله وسپس تهيه برنامه زمانبندی با توجه به ابعاد پروژه و تواناييها وامکانات پيمانکار

• بهينه و معقول کردن زمان اجرا (عدم عجله و عدم سستی). عدم پذيرش فشارهای نا معقول

• مونيتورينگ و تصميم گيری برای شيوه و سرعت ادامه کار با توجه به نتايج مونيتورينگ

• نظارت دقيق بر شيوه اجرايی اجزای طرح و پيگيری و سختگيری در اجرای صحيح مبتنی بر مبانی طراحی توسط تيم نظارت مقيم (هم توسط پيمانکار برای پيمانکار جزء، هم برای کارفرما توسط دستگاه نظارت حتی در پروژه های EPC )

• انجام نظارت عاليه مستقل و نيز مديريت راهبردی بخصوص برای پروژه های EPC

• هماهنگی، پيگيری و تصميم گيری برای ادامه کاراز طريق برگزاری جلسات هفتگی با حضور نماينده کارفرما يا مدير طرح، پيمانکار، مشاور طراح و نظارت، مشاور کنترل طراحی ونظارت عاليه و مديريت راهبردی حتی در پروژه های EPC

پروژ ه هاي ناموفق (علل اصلي عدم توفيق)

- عدم مطالعات اکتشافي صحيح

- عدم طراحي صحيح، انتخاب پارامترها و شيوه هاي طراحي

- عدم اجراي صحيح و با عجله

- عدم توجه صحيح به آب و سيستم زهکش

- عدم توجه به رفتار متفاوت خاکهاي مختلف

- نبود سيستم کنترل طراحي و اجرا و مديريت راهبردي

حداقل نتایج :

1- نبود صلاحیتها و مقررات لازم در تخریب در حداقل چهار گرایش تخصصی اصلی (عمران – معماری – برق - مکانیک) از طرف مراجع ذیصلاح و نادیده گرفتن مهندسی ایمنی در عملیات تخریب موجبات حوادث ناگوار را به دنبال دارد.

2- با توجه به روند رو به رشد در جهت نوسازی شهر و افزایش ارزش زمین، حوزه شهری بلند مرتبه سازی را طلب می کند و لذا استفاده از مصالح با دوام و بکارگیری افراد دارای مهارت فنی را نیز لازم دارد.

3- عدم توجه به دفع مصالح حاصل از تخریب باعث از بین رفتن بخشی از محیط زیست خواهد بود که این موضوع از جنبه توسعه پایدار نیازمند تحقیق و ارائه راهکارهای مناسب است.

4- عدم بکارگیری تجهیزات(ماشین آلات) و ملزومات نوین در تخریب سازه ها در دراز مدت موجب بروز افزایش خطر جانی را به همراه دارد.

5- عدم توجه و دقت در نقاط ضعف سازه ای برای انجام تخریب و عدم توجه به بهبود نقاط ضعف جهت مقاوم سازی و بهره برداری بیشتر از سازه را به دنبال دارد.

6- در تخریب (که ادامه آن حتی منجر به گودبرداری می انجامد)ساختمان تصور پایداری سازه نوساز مجاور با رعایت درز انقطاع غلط بوده و هرگونه خسارت وارده پیگرد قانونی خود را دارد.

7- تامین توسعه پایدار در بخش تخریب و گودبرداری بدون هماهنگی دستگاههای مرتبط و تدوین دستورالعملهای واحد غیر قابل تصور است.

منابع :

1- فصلنامه مدیریت شهری – شماره 7 پاییز 1380

2- مقررات ملی ساختمان مبحث دوم : نظامات اداري به انضمام مجموع شيوه نامه هاي مصوب ارديبهشت ماه 1384

3- مقررات ملی ساختمان مبحث دوازدهم : ايمني و حفاظت كار در حين اجرا

4- همایش و سخنرانی ایمنی در گودبرداری(آذر 92 - ارتقاء پایه نظام مهندسی تهران) انجمن مهندسان راه و ساختمان ایران

5- مصوبه شورای شهر تهران به شماره نامه 160/1716/23674مورخ 17/11/1391 جهت ارتقای ایمنی تخریب و گودبرداری های ساختمانی شهر تهران

6- مقررات ملی ساختمان مبحث هفتم

جهت دریافت اطلاعات کامل مرتبط با این خبر می توانید از لینک زیر دانلود بفرمائید:

دانلود

دانلود چک لیست

نویسنده: حسن فراهانی