مقاله تحلیلی: ‌نظام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ های معماری

نظام‌‌های معماری چندین سبک از معماری کلاسیک و نئوکلاسیک است که هر سبک به‌وسیله نوع مشخصی از ستون و پیشانی که به‌عنوان مبنا شناخته می‌شوند تعریف می‌گردد. یک ستون شامل بدنه به همراه پایه و سرستون است. ستون‌ها قسمت افقی بالای ستون را که خودش نیز شامل ترکیبی از (از پایین به بالا) شاه‌تیر، کتیبه (نوار مزین به نقوش برجسته) و قرنیز می‌شود، نگه می‌دارند. شکل سرستون در اغلب موارد به‌عنوان ویژگی یک نظام خاص شناخته می‌شود. پنج نظام اصلی وجود دارد: دوریک، ایونیک، کرنتین، توسکان و ترکیبی.

 اجزای بسیاری وجود دارد که ستون و پیشانی را کامل می‌کنند. در پایین ستون‌ها پایه مشترک ممتدی وجود دارد که زیر ردیفی از ستون‌ها قرار می‌گیرد. در بالای این قسمت پاستون قرار دارد که یک بلوک دایره‌ای یا مربعی است (plinth) که پایین‌ترین قسمت پایه محسوب می‌شود. در بالای پاستون یک یا تعداد بیشتری پروفیل متنوع دایره‌ای وجود دارد که این‌ها می‌توانند دارای فرم محدب و برجسته با مقطع نیم‌دایره (Torus)، دارای فرم مقعر و تورفتگی (Scotia) باشند و یا دارای نوارهای باریک باشند. بدنه در بالای پایه ستون قرار می‌گیرد که در برخی از نظام‌ها این بدنه دارای یک طرح شیاری (fluting) به‌صورت عمودی است. بدنه همچنین هر چه به سمت بالا می‌رود باریک‌تر می‌شود و در پایین نسبت به بالا دارای قطر بیشتری است. در بالای بدنه قسمت سرستون قرار دارد که وزن پیشانی را بر روی بدنه متمرکز می‌کند. در ساده‌ترین فرم (دوریک)، سرستون شامل سه بخش (از پایین به بالا) می‌شود: آذین بالای بدنه که در واقع ادامه بدنه است و به‌صورت یک یا چند گچ‌بری باریک است (necking)، بالشتک سرستون که یک بلوک دایره‌ای است که برای پشتیبانی بهتر از تخته‌سنگ روی سرستون به سمت خارج فرم می‌گیرد (echinus)، تخته‌سنگ روی سرستون که خود یک بلوک مربعی است و به‌صورت مستقیم از پیشانی پشتیبانی کرده و وزن آن را به بقیه قسمت‌های زیرین منتقل می‌کند (abacus).

قسمت پیشانی دارای سه بخش افقی است که با نوارهای باریک از یکدیگر جدا می‌شوند. این سه بخش از پایین به بالا عبارت‌اند از شاه‌تیر (architrave)، کتیبه (frieze) و قرنیز (cornice).

واحدی که برای اندازه‌گیری ستون‌ها استفاده می‌شود قطر بدنه در پایه ستون است؛ بنابراین یک ستون می‌تواند مثلاً به‌صورت ارتفاع هشت قطر توصیف شود.

 معماری یونان باستان دو نظام متفاوت دارد: دوریک و ایونیک، به همراه سرستون سوم (کرنتین)؛ که با تغییراتی که توسط رومی‌ها داده شد در معماری غربی هم استفاده گردید.

نظام دوریک با ویژگی باریک شدن ستون که اغلب در همه نظام‌ها دیده می‌شود و با ارتفاع فقط 4 تا 8 قطر کمتر (با احتساب سرستون) مشخص می‌شود. در فرم‌های یونانی نظام دوریک، ستون‌ها به‌صورت انفرادی پایه ستون ندارند و در عوض ستون‌ها به‌صورت مستقیم روی یک پایه ممتد مشترک قرار دارند. اگرچه فرم‌های بعدی دوریک دارای بلوک دایره‌ای (plinth) و برجستگی محدب (torus) شدند. بدنه دوریک دارای 20 شیار کم‌عمق است. سرستون دارای نوار گچ‌بری باریک ساده (necking) یا همان گلویی سرستون، جداکننده، تخته‌سنگ محدب رو به خارج یا همان بالشتک سرستون (echinus) و یک بلوک مربعی است. بخش کتیبه (frieze) دوریک، متمایز است. در واقع این کتیبه ترکیبی از شیارهای تزئینی (triglyphs) که هر یک شامل سه بند عمودی که با شیار جدا شده‌اند، می‌شود که به‌صورت متناوب با پنل¬هایی (metopes) قرار گرفته‌اند که ممکن است ساده باشند یا مجسمه‌هایی روی آن حک شده باشد. شکل رومی نظام دوریک دارای نسبت‌های کوچک‌تر بوده و نسبت به فرم یونانی سبک‌تر و ظریف‌تر است.

 نظام ایونیک متفاوت از نظام دوریک است و شیار بیشتری روی بدنه ستون و همچنین در جلو و پشت سرستون طوماری (volute) شکل آن وجود دارد. در این نظام بالشتک سرستون دارای حکاکی موتیف تخم‌مرغ و پیکان (egg and dart motif) است.

 ارتفاع کل ستون ایونیک شامل بدنه، پایه، سرستون و پیشانی 9 قطر کمتر است. پایه ستون دارای 2 برجستگی محدب که با یک فرم مقعر جدا شده‌اند، است. بدنه ستون که دارای ارتفاعی به‌اندازه 8 قطر کمتر است، 24 شیار دارد. بر روی پیشانی، شاه‌تیر که معمولاً متشکل از سه لب¬بند (fascia) است ساخته شده است. کتیبه فاقد شیار و پنل است و ازاین‌رو این قسمت می‌تواند یک نوار پیوسته از تزئینات حک شده باشد.

 نظام کرنتین زیباترین نظام از بین پنج نظام کلاسیک است. ویژگی بارز این ستون، سرستون زیبا و برجسته آن است که دارای دو ردیف گچ‌بری برگ گیاه کنگر و چهار شکل طوماری است. بدنه ستون دارای 24 شیار لب تیز بوده و ارتفاع آن 10 قطر است.

 نظام توسکان، فرم رومی دوریک است. توسکان دارای یک بدنه بدون شیار و دارای یک بالشتک و بلوک ساده است. در تناسبات و پروفیل شبیه دوریک رومی اما بسیار ساده‌تر است. این ستون 7 فطر ارتفاع دارد.

نظام کامپوزیت یا ترکیبی که تا زمان رنسانس به‌عنوان یک نظام جدا مطرح نبود، نوع پیشرفت یافته نظام کرنتین در روم است. به این دلیل به آن ترکیبی گفته می‌شود که سرستون ترکیبی از طومار ایونیک و برگ‌های تزئینی کرنتین است. این ستون 10 قطر ارتفاع دارد.

نظام‌های دوریک و ایونیک تقریباً به‌طور هم‌زمان در سواحل دریای اژه‌ای ساخته شدند. دوریک در سرزمین اصلی یونان و ایونیک در شهرهای یونانی واقع در آسیای صغیر بودند (طومار سرستون ایونیک از طراحی‌های سرستون مصری و فنیقی اقتباس شده است). دوریک می‌تواند از بین این دو نظام به‌عنوان نظامی که زودتر توسعه یافته است در نظر گرفته شود؛ اما هر دو نظام در ابتدا در معابدی که از چوب ساخته شدند، به کار رفتند. اولین نمونه معماری دوریک در معبد هرا در المپیا ساخته شده است. ازاین‌پس سیر تکاملی ستون سنگی دوریک را می‌توان در باقی‌مانده معماری یونان، سیسیل و جنوب ایتالیا که این نظام اصلی ساختمان‌ها برای هشت قرن بعدی بود، مشاهده کرد.

یونانی‌ها و همچنین رومی‌ها کرنتین را فقط به‌عنوان سرستون جایگزین برای ایونیک مورد توجه قرار دادند. اولین استفاده از سرستون کرنتین در خارج از ساختمانی است که بنای یادبود Lysicrates در آتن است. نظام کرنتین توسط نویسنده و معمار رومی به نام ویتروویوس به لیست نظام‌ها افزوده شد.

رومی‌ها نظام توسکان را از نظام‌های دوریک، ایونیک و کرنتین اقتباس و با تغییراتی این نظام را ایجاد کردند. همچنین نظام کامپوزیت را با ترکیب نظام‌های ایونیک و کرنتین ایجاد کردند.

نوآوری دیگر رومی‌ها نظام سوپرپوزد بود یعنی زمانی که چندین ستون به‌صورت متوالی در طبقات متوالی قرار می‌گیرند. این سبک معمولاً از نظام‌های مختلف تشکیل‌شده و یک ترتیب صعودی از سنگین به سبک در آن مشاهده می‌شود؛ بنابراین ستون‌های نظام دوریک به طبقه همکف ساختمان و ایونیک به طبقه میانی و کرنتین یا کامپوزیت به طبقه بالاتر اختصاص می‌یافت.

 منبع

 نوشته شده توسط تیم مترجمین موسسه 808

 اگر دوست دارید به تیم مترجمین 808 بپیوندید، با ما تماس بگیرید.

دریافت فایل PDF مقاله برای اعضای VIP رایگان است. سایر کاربران با پرداخت ۵۰۰ تومان می توانند اقدام به دریافت این فایل کنند.