بارش پس از رسیدن به سطح زمین و اشباع نمودن اراضی و کاهش سرعت نفوذ آن در خاک، به صورت رواناب سطحی جریان یافته و پس از پر کردن اراضی گود به صورت چالاب، به طرف خط القعرها حرکت و توسط آبراهه‌های فرعی جمع‌آوری و نهایتا به آبراهه‌ی اصلی حوضه تخلیه می‌گردد.

در طی فرایند تبدیل بارش به رواناب سطحی، ممکن است هر یک از عوامل تبخیر و تعرق، برگاب، نفوذ و چالاب باعث کاهش حجم رواناب تولیدی نسبت به حجم کل بارش گردد، که البته در حوضه‌های آبریز کوچک و به ویژه در بارش‌های کوتاه مدت عوامل تبخیر و تعرق قابل صرف نظر کردن است، ولی در حوضه‌های با پوشش گیاهی زیاد، عامل برگاب در طی فرایند بارش، به ویژه در ابتدای بارندگی، به داخل خاک نفوذ کرده و در صورت وجود مناطق گود در حوضه، میزان چالاب افزایش و حتی پس از قطع بارش ممکن است در داخل خاک نفوذ یا به صورت تبخیر به اتمسفر باز گردانده شود.

بخشی از آب نفوذ کرده به ویژه در لایه‌های بالایی خاک تحت تاثیر شیب زمین حرکت کرده و بخش دیگری به لایه‌های پایین‌تر یا لایه‌های آبدار زیرزمینی به صورت عمقی نفوذ می‌کند. بخشی از آب نفوذ کرده که در لایه‌‌های سطحی تحت تاثیر شیب زمین حرکت کرده و ممکن است در برخی آبراهه‌ها دوباره به جریان سطحی تبدیل گردد را جریان زیر سطحی می‌نامند و اغلب باعث افزایش جریان در آبراهه‌ها مدتی پس از قطع بارندگی می‌شود.

در حوضه‌های آبریز بزرگ، ممکن است جریان زیر سطحی روز‌ها یا حتی هفته‌ها پس از قطع بارندگی به جریان سطحی تبدیل گردد و باعث شود همواره یک جریان پایه در آبراهه برقرار باشد. البته در برخی حوضه‌های برفگیر می‌تواند جریان پایه ناشی از ذوب برف نیز باشد.

لذا در مجموع جریان در آبراهه‌ها را می‌توان به دو بخش رواناب سطحی و جریان پایه تقسیم‌بندی نمود.

عوامل موثر در میزان رواناب سطحی

در فرایند تبدیل بارش به رواناب سطحی، دو دسته عوامل، شامل پارامترهای اقلیمی و دیگری عوامل فیزیوگرافیکی حوضه نقش دارند.

• عوامل اقلیمی شامل نوع، شدت و تداوم بارش و نیز توزیع مکانیکی بارندگی، همچنین جهت حرکت توده ی باران زا و دیگر عوامل اقلیمی نظیر تبخیر و تعرق می‌باشد.
• پارامتر‌های فیزیوگرافی شامل نوع کاربری اراضی، جنس خاک، مساحت حوضه‌ی آبریز، شکل حوضه، ارتفاع، شیب، جهت و نوع شبکه‌ی زهکشی است.

تمام این عوامل هم در میزان حجم رواناب سطحی و هم در مقدار دبی اوج آن به نحوی موثر هستند.

منبع: هیدرولوژی مهندسی، مولف: دکتر حمیدرضا صفوی