آب، همزمان با تاثیر بنیادینش بر حفظ یکپارچگی منابع طبیعی، محرک اصلی اقتصاد و توسعه اجتماعی است.

 اگرچه آب یکی از منابع طبیعی حیاتی است،  اما مسئله بسیار مهم این است که مسائل آبی به تنهایی در نظر گرفته نمی‌شوند.

مدیران، چه در کادر دولتی و چه خصوصی، مجبور به تصمیم گیری‌های سختی در مسائل مرتبط با تخصیص آب هستند. به مرور زمان،  آب قابل عرضه کاهش می‌یابد درحالیکه میزان تقاضا رو به افزایش است. محرک‌هایی چون، افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی منابع آبی را دچار تنش نموده‌اند. رویکرد‌های تخصیص قدیمی دیگر اعتبار زیادی نداشته و نیاز شدید به رویکرد‌های جامع‌تر برای مدیریت منابع آب می‌باشد. اینها همه دلایلی منطقی برای مدیریت یکپارچه منابع آب (IWRM) هستند.

به طور کلی مدیریت یکپارچه منابع آب، رویکردی است جهانی به منظور توسعه و مدیریت موثر، متعادل و پایدار منابع محدود آب در جهان به منظور سازگار شدن با تقاضاهای متضاد.

مراحل برنامه ریزی در IWRM در گراف زیر تحت عنوان گراف اجرایی نمایش داده شده است.

سه رکن اصلی اجراي فرايند مديريت يكپارچه منابع آب

• بسترسازی در قالب سياست‌ها، راهبردها و قوانين مناسب برای توسعه و مديريت پايدار منابع آب
• چارچوب نهادی كه از طريق آن سياست‌ها، راهبردها و قوانين اجرا شوند
• ابزارهای مورد نياز برای انجام وظايف‌ نهادها

دسترسی به آب از منطقه‌ای به منطقه‌ی دیگر، از بیابان خشک گرفته تا جنگل‌های گرمسیری، متفاوت است. علاوه بر این، میزان تامین آب در زمان‌های مختلف، تحت تاثیر عواملی چون عوامل فصلی متغیر است. در اغلب موارد، شدت نوسانات، مدت زمان و طول دوره افزایش یا کاهش میزان تامین آب غیر قابل پیش‌بینی است. این مسئله سبب بروز چالش‌های بزرگی برای مدیران آب به طور خاص و جوامع انسانی به طور عام شده است.

 در بسیاری از کشورهای پیشرفته، با ساخت ابرسازه‌هایی در مقیاس‌های بزرگ، به روش مصنوعی سعی در مقابله با این نواسانات نموده‌اند. اگرچه، این روش‌ها، با صرف هزینه‌های زیاد، اثرات نامطلوبی بر محیط‌زیست و در برخی موارد انسان و حیات وحش داشته است. بسیار کمی از کشورهای توسعه یافته، دریافته‌اند تنها تمرکز بر روی راهکارهایی که بر جنبه تامین آب متمرکز هستند، به تنهایی پاسخ گوی نیاز رو به افزایش ناشی از افزایش جمعیت، اقتصاد و فشار‌های جوی نیست.

تصفیه پساب، استفاده مجدد از آب مدیریت تقاضا راهکار‌هایی است که برای برخورد با چالش‌های تامین آب به مقدار کافی ارائه شده است.

علاوه بر مشکلات کمی آب، مشکلات کیفی نیز وجود دارد. آلودگی منابع آب، سبب بروز مشکلات بزرگی برای مصرف کننده ها و حفظ اکوسیستم‌های طبیعی شده است.

روال عمومی مديريت و سياست‌گذاری آب در سطح جهان تا آغاز دهه ۱۹۸۰، صرفاً به دنبال عرضه آب بيشتر برای تأمين تقاضای جمعيت رو به رشد بود. متأثر از اين رويكرد، مبنای توسعه منابع همواره تك‌ منظوره بود. چنين رويكردی به روابط درونی و پيچيدگی‌های محيط طبيعی و انسانی و برهم‌كنش آنها توجهی نداشت. به بياني ديگر، طرح‌های توسعه صرفاً در پی كنترل فيزيكی آب در راستای منافع اقتصادی بودند و به تأثيرات زيست‌محيطی و اجتماعی نيز توجه چندانی نمی‌شد. افزون بر اين‌ها،‌ مشاركت مردمی در فرايندهای تصميم‌گيری به‌ندرت وجود داشت. چنين رويكردی آثار نامطلوب و گاه جبران‌ناپذيری را بر اكوسيستم‌ها و جوامع برجای می‌گذاشت. اين امر جامعه جهانی را به واكنش و اتخاذ نگرشی جديد در مديريت بخش آب وادار كرد. تلاش‌های بين‌المللی ۳۰ سال اخير، ضرورت جامع‌نگری را به الگوی جديد مديريت آب تبديل كرده است كه «مديريت يكپارچه منابع آب» و «مديريت يکپارچه حوضه» از مظاهر آن به ‌شمار می‌رود.

در كنفرانس بين‌المللي آب و محيط‌زيست در دوبلين در ژانويه ۱۹۹۲، نمايندگان دولت‌ها از ۱۰۰ كشور جهان بر سر اصولی به توافق رسيدند که به اصول دوبلين (موارد چهارگانه ذیل) مشهور شدند.

• آب شيرين، منبعی محدود و آسيب‌پذير است و برای تداوم حيات، توسعه و محيط‌ زيست ضروری است.
• زنان نقشی محوری در تهيه، مديريت و تضمين آب ايفا می‌كنند.
• توسعه و مديريت آب بايستی بر رهيافتی مشاركتی شامل مصرف‌كنندگان، برنامه‌ريزان و سياست‌گذاران در تمامی سطوح مبتنی باشد.
• آب در تمامی مصارف رقيب خود دارای ارزش اقتصادی است و بايستی به عنوان كالايی اقتصادی به رسميت شناخته شود.

با این توضیحات، طبق تعریف نهاد همکاری جهاني آب (GWP)، "مدیریت یکپارچه آب" فرایندی برای تقویت، توسعه و مدیریت هماهنگ منابع آبی و سرزمینی با هدف افزایش بهره‌وری اقتصادی و رفاه اجتماعی با رویکردی عادلانه بدون برهم زدن پایداری اکوسیستم‌های طبیعی، است.

+ منبع