اصلاح دموکراتیک شیوه‌ نامه ارتقای پایه مهندسی

بيش از يك دهه از ابلاغ شيوه‌نامه اجرايی نحوه تمديد و ارتقای پايه پروانه اشتغال به كار مهندسی و برگزاری دوره‌های مصوب می‌گذرد. اگرچه در طی این مدت دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های متعددی در مورد آموزش مهندسان ابلاغ و اصلاحاتی در مفاد آن‌ها اعمال‌شده، اما لزوم توجه به سامانه‌های مناسب و نوين آموزشی و ضرورت آشنايی مهندسان با آخرين تحولات علمی، اهمیت بازنگری در شیوه‌نامه‌ها را بیش‌ازپیش مشهود کرده است.

وزارت راه  و شهرسازی بر  آن شد تا با به‌کارگیری ظرفیت‌های حداکثری سازمان نظام‌مهندسی و مراکز معتبر آموزش عالی همچنین استفاده از نظرات اساتید و صاحب‌نظران، شیوه‌نامه جدیدی را که بر پایه آموزش است تهیه کند و با ابلاغ آن در آذرماه امسال شرایط را برای اجرایی شدن آن از ابتدای سال آینده فراهم آورد.

برای شناخت از روند تهیه، اصلاحات و مسائل مربوط به این شیوه‌نامه با حامد مانی‌فر، مدیرکل دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان معاونت امور مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی به‌عنوان مسئولی که از ابتدا تا ابلاغ مقررات به‌صورت مستمر با آن درگیر است، به گفتگو نشستیم. مشروح این مصاحبه در زیر آمده است:

آیین‌نامه ارتقای پایه مهندسی در چه زمانی شروع و به‌روزرسانی شده است؟

اولین نسخۀ شیوه‌نامۀ نحوۀ تمدید و ارتقا پایۀ پروانۀ اشتغال به کار مهندسان، دی ۱۳۹۱ تدوین شد و همان سال وزارتخانه آن را ابلاغ کرد.

در سال ۹۷ موفق شدیم نسخۀ اصلاحی این شیوه‌نامه را متناسب با برخی الزامات و شرایطی که وجود داشت، تهیه و آن را ابلاغ کنیم. در فرایند این شیوه‌نامه، ابتدا کار را با نظرخواهی از استان‌ها شروع کردیم و کم‌وکاستی‌هایی که ازنظر استان‌ها در این شیوه‌نامه وجود داشت، رفع کردیم و بر مبنای آن و نظارت‌هایی که خودمان بر نحوۀ اجرای آموزش در استان داشتیم، به ارزیابی آن پرداختیم. بر اساس این ارزیابی، ضعف‌ها و قوت‌ها مشخص شد و بر اساس آن، پیش‌نویس شیوه‌نامه تهیه شد.

شورای مرکزی سازمان نظام‌مهندسی نیز در این بخش همراهی کرد و کمیسیون آموزش این شورای به‌صورت مستقیم روی این موضوع کارکرده است. همچنین ما چند جلسه با کمیسیون آموزش شورای مرکزی ترتیب دادیم که تمام اعضا در آن شرکت کردند و به بحث و تبادل‌نظر در این خصوص پرداختیم که منجر به اصلاحات دوباره در شیوه‌نامه شد.

اعضای شورای آموزش ترویج در دفتر مقررات ملی چه کسانی هستند و در رابطه با شیوه‌نامه ارتقای پایه مهندسی چه تصمیماتی اتخاذ کردند؟

در این شورا، تعدادی از اساتید برتر حوزۀ مهندسی که هم تجربۀ آموزش در حوزه مهندسی دارند و هم اصول مهندسی را خوب می‌شناسند، با ما همکاری می‌کنند. علاوه ‌بر این، نمایندگانی هم در این شورا حضور دارند از جمله نمایندگانی از مرکز تحقیقات و راه و مسکن و شهرسازی که معاون آموزش مرکز، عضو این شورا است و نماینده‌ای از شورای مرکزی که در حال حاضر، دبیر اجرایی و دبیر اولشان عضو این شورا هستند.

این شیوه‌نامه، بعد از فرایند نظرخواهی از استان‌ها و شورای مرکزی و کارهای کارشناسی که در دفتر مقررات ملی صورت گرفت، مجدد به شورای آموزش و ترویج ارائه شد و دست‌کم، پنج نشست دربارۀ آن برگزار شد که بند به بند آن مورد بازبینی مجدد قرار گرفت و با ابلاغ آقای دکتر مظاهریان به استان‌ها ابلاغ شد.

آیا سازمان نظام‌مهندسی ساختمان و شورای مرکزی این سند را به‌عنوان یک سند بالادستی برای ارتقای پایه مهندسان پذیرفته است؟

دربارۀ اینکه آیا این سند را قبول دارند یا نه، باید بگویم بله، حتماً قبول دارند؛ زیرا از ابتدای شکل‌گیری آن تلاش کردیم کار را به‌صورت مشارکتی با بخش‌های مختلف از‌جمله شورای مرکزی پیش ببریم. ما معتقد هستیم موضوعاتی که در عموم جامعه یا در بخشی از جامعه مطرح می‌شود – ازجمله مهندسان که متولی برنامه‌ریزی برای آن‌ها هستیم- هیچ کاری را نمی‌شود بدون جلب مشارکت و نظر ذی‌نفعان انجام داد و اگر قصد ما نتیجه بخشی کارها است باید این کار مورد اعتماد و وثوق جامعه هدف قرار گیرد.

این مشارکت به نفع همه است و دولت نیز از این مشارکت‌ها متنفع خواهد شد زیرا می‌توان از مزایای حضور این افراد در تصمیم‌گیری‌ها بهره‌برداری کرده و به قوت بدنه کارشناسی خود بیافزاییم؛ ضمن اینکه بخش‌های غیردولتی که در کنار ما کار می‌کنند، دلگرم و مطمئن می‌شوند که تصمیمی گرفته نمی‌شود، مگر اینکه منافع و شرایط آن‌ها در آن امر لحاظ شود.

قبل از این شیوه‌نامه، پایه مهندسی به چه صورت ارتقا پیدا می‌کرد؟ شیوه‌نامه قبل شامل چه مواردی بود که اصلاح شد؟

ارتقای پایۀ مهندسان از طریق آزمون برگزار می‌شد. به عبارتی، بعدازآنکه زمان توقف مهندسان در پایۀ قبلی تمام می‌شد، برای ارتقا از پایۀ ٣ به ٢، ۴ سال و از پایۀ ٢ به ١، ۵ سال باید توقف می‌کردند و بعدازآن، در آزمون‌های سراسری شرکت می‌کردند. اگر در آزمون‌ها شرکت ‌‌می‌کردند، می‌توانستند ارتقای پایه پیدا کنند و راجع به این شیوه نیز نظراتی وجود داشت که اگر مهندسان می‌خواهند ارتقا پیدا کنند، به‌جای اینکه روش تعیین صلاحیتشان آزمون محور باشد، آموزش‌محور باشد؛ یعنی به‌جای اینکه از آن‌ها امتحان گرفته شود بر دانسته‌های آن‌ها را بیافزاییم و به آن‌ها آموزش داده و مطالبی که لازم است، برای آن‌ها توضیح داده شود. در همان سال‌ها، نشست‌های متعددی برگزار شد تا آزمون جای خودش را به آموزش داد. برای اینکه این آموزش عملیاتی شود، نیازمند برنامه‌ریزی و شیوه‌نامه‌ای بود که در سال ۱۳۹۱ ابلاغ شد.

در ویرایش جدید چه تغییراتی صورت گرفته است؟

چند محور دربارۀ تغییراتی که این ویرایش دارد: ۱. در این شیوه‌نامه، کمیتۀ آموزش را به کمیتۀ آموزش ترویج تبدیل کردیم. کمیتۀ موجود دیگر فقط وظیفه آموزش ندارد، بلکه وظیفه ترویج مقررات ملی را هم بر عهده دارد و موضوع ترویج در چارچوب شیوه‌نامۀ فعلی در استان متولی پیدا می‌کند؛ ۲. تشکیل شورای آموزش و ترویج را در شیوه‌نامه اعمال کردیم.

شورای آموزش ترویج، یک هفته درمیان جلسه تشکیل می‌دهد و مسائل آموزش مهندسان را دنبال و به ما کمک می‌کند. در شیوه‌نامۀ جدید، باتوجه‌به اینکه تکنولوژی تغییر کرده است و استفاده از امکانات زیرساختی در فضای مجازی ما پیش‌بینی آموزش‌های مجازی و پیش‌بینی آموزش الکترونیکی را انجام دادیم، ما در این شیوه‌نامه آموزش‌های الکترونیکی را به رسمیت شناختیم و چنانچه این امکان را داشته باشیم که دوره‌ها را به‌صورت مجازی یا الکترونیکی برگزار کنیم، ازنظر ما این دوره‌ها به رسمیت شناخته‌شده است و ‌می‌شود این کار انجام شود.

 دربارۀ سنجش پایان دوره پیش‌بینی کرده‌ایم روش انجام این سنجش به چه ترتیبی انجام شود. این موضوع را در اختیار شورای مرکزی گذاشته‌ایم که  شیوه‌نامه‌ای بنویسند و تعیین کند روش سنجش مهندسان در پایان دوره چگونه است.

کار دیگری که انجام می‌دهیم، اصلاح و ویرایش عنوان‌ها و سرفصل‌های دوره‌های آموزشی است. بررسی رشته‌های هفت‌گانه هم در دستور کار است. در شیوه‌نامۀ قبلی در ارتباط با تمدید صحبتی به میان نیامده بود. یعنی اگر مهندسان می‌خواستند پروانه‌هایشان را هر سه سال یک‌بار تمدید کنند، می‌توانستند بدون هیچ قید و شرطی تمدید کنند؛ به‌خصوص برای پایه‌یک‌ها که ارتقا پیدا نمی‌کنند. در حال حاضر، بر اساس شیوه‌نامۀ قبلی دیگر ملزم نیستند در هیچ دورۀ آموزشی شرکت کنند و می‌توانند با یک‌بار آزمون پروانه‌هایشان را تمدید کنند. برای تمدید، شرکت در دوره‌های آموزشی، همایش‌ها و کارگاه‌های تخصصی را پیش‌بینی کرده‌ایم. البته  فعلاً این مسئله در حد پیش‌بینی باقی‌مانده است به این معنی که فعلاً این روش مسکوت مانده است تا وزارتخانه هر زمان شرایط را مناسب ببیند برای تمدید نیز باید مهندسان در کارگاه‌های آموزشی شرکت کنند. ضمن اینکه در وضع موجود هم هنوز بسیاری از استان‌ها این کار را انجام می‌دهند و در بعضی از استان‌ها، کارگاه‌های آموزشی و سمینار‌هایشان را اجرا می‌کنند.

بخش دیگری که پیش‌بینی کرده‌ایم، دربارۀ سن‌وسال و سلامت جسمی مهندسان پیش‌کسوت است؛ زیرا کار مهندسی در بخش‌هایی که در حوزۀ کارگاهی مطرح ‌می‌شود یا داخل کارگاه یا طبقات بالا و پایین است، نیازمند توان فیزیکی و جسمی بالایی است. بنابراین پیش‌بینی، چگونگی فعالیت برای گروه‌های سنی بیش از هفتادسال بر عهدۀ سازمان نظام‌مهندسی گذاشته‌شده است تا طی یک مصاحبۀ حضوری از سلامت این افراد اطمینان حاصل شود. این کار به دلیل محروم کردن کسی از کار نیست و اتفاقاً به دلیل این است که مراعات حال مهندسان شود و حال جسمی آن‌ها آسیب بیشتری نبیند.

در این شیوه‌نامه همچنین بر رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای و نظام‌نامۀ رفتار حرفه‌ای اخلاقی در مهندسی ساختمان تأکید شده است. در این شیوه‌نامه، طرح کارآموزی برای فارغ‌التحصیلانی در نظر گرفته‌شده که می‌خواهند وارد حرفه شوند که طی سه سال توقفشان باید بگذرانند، در اینجا پیش‌بینی کرده‌ایم که با روشی که سازمان نظام‌مهندسی تعیین می‌کند و ما تأیید می‌کنیم، بتوانند کار‌آموزی انجام شود.

موضوع دیگر مطابق شیوه‌نامۀ قبلی این است که فقط کسانی می‌توانند تدریس کنند که دارای پروانۀ اشتغال باشند. ما به این فکر کردیم ممکن است افرادی باشند که دارای تجربۀ خوبی باشند و تجربۀ آن‌ها قابل‌انتقال به مهندسان باشد و می‌توان از تجربیاتشان استفاده کرد؛ ولی پروانه ندارند. این‌ افراد می‌توانند به‌عنوان دستیار مدرسان در دوره‌های آموزش حضور پیدا کنند تا بشود بهره‌مندی لازم را از توان آن‌ها داشت.

می‌توانیم بگوییم برای کارهایی که دفتر مقررات ملی در این خصوص انجام داده است، روشی دموکراتیک وجود دارد؟

روش ما روش مشارکتی است و تلاش می‌کنیم حضور همۀ ذی‌نفعان را تا جایی که برای ما امکان دارد، در این حوزه در نظر بگیریم. بنابراین، هم از مدرسان دانشگاه و هم از حضور استان‌ها در بخش‌های مختلف و ادارات کل سازمان نظام‌مهندسی و کسانی که خودشان متولی و کارشناس هستند، بهره می‌گیریم.

فرمودید در شیوه‌نامۀ جدید برای اینکه آموزشی صورت بگیرد، باید مدرسی باشد. چگونه این مدرس را تأیید می‌کنید؟

مطابق این شیوه‌نامه مدرسان هم اطلاعات علمی و هم تجربیات عملی را دارا هستند البته باید متذکر شد که مدرسان نیز  از خانواده مهندسان هستند و باید دارای پروانۀ اشتغال به کار مهندسی باشند.

شروط لازم برای شناسایی مدرسان آموزشی چیست؟

شرط اول و لازم این است که آن‌ها دارای پروانۀ اشتغال به کار مهندسی باشند. شروط بعدی هم شامل این است که چقدر باید سابقۀ تدریس داشته باشند و مشخص‌شده است هرکسی در هر رشته‌ای که هست، چه بخش‌هایی را می‌تواند تدریس کند  درنهایت، کمیتۀ آموزش باید صلاحیتشان را به لحاظ علمی بررسی کرده و اگر این شرایط را داشته باشند، می‌توانند به‌عنوان مدرس برای دوره‌های آموزشی فعالیت کنند.

پس مدرسان، مهندسانی هستند که دارای پروانۀ اشتغال و تجربۀ آموزش در دانشگاه‌ها یا برخی از مراکز آموزشی هستند که در شیوه‌نامه آمده است. بنابراین، دانشگاه‌ها مجری آموزش در این شیوه‌نامه هستند و باید دوره‌های آموزش را برگزار کنند.

گواهی گذراندن این دوره‌های آموزشی را چه کسی صادر می‌کند؟

گواهی آموزش توسط سازمان نظام‌مهندسی و ادارۀ کل راه و شهرسازی استان تهیه و به شرکت‌کنندگان داده خواهد شد.

به آموزش اشاره شد درگذشته نیز برخی از مؤسسات خارج از سازمان نظام‌مهندسی با دریافت هزینه‌های هنگفت اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزشی برای شرکت در آزمون ارتقاء پایه مهندسی می‌کردند آیا این شیوه‌نامه جدید باعث حذف چنین کلاس‌هایی خواهد شد؟

یکی از اهداف این شیوه‌نامۀ جدید، حذف کلاس‌های خارج از این سازمان برای مهندسان است و به همین علت دیگر لازم نیست مهندسان به مراکز بیرون مراجعه کنند تا برای شرکت در آزمون آماده شوند؛ فقط در کلاس‌های آموزش شرکت می‌کنند البته این آموزش‌ها نیز با هماهنگی سازمان‌های نظام‌مهندسی و برنامه‌ریزی آموزش سازمان‌ها صورت خواهد گرفت به این معنی که مهندسان در خانۀ خودشان کار آموزش را دنبال می‌کنند و آموزش می‌بینند.

آیا این آموزش‌ها باعث کاهش امضا فروشی و مسائل این‌چنینی خواهد شد؟

اساساً یکی از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با هر مشکلی در جامعه آموزش است. اگر بخواهیم از امضافروشی فرار کنیم، یکی از راه‌های آن آموزش است. البته این‌همۀ کاری که باید انجام شود، نیست. الزاماً سرفصل‌ها و تعداد ساعت این دوره‌های آموزشی مشخص است و اینکه مدرسان باید چه مطالبی را به‌عنوان سرفصل تدریس کنند معلوم است. این‌ها موضوعات تخصصی است و برای هر رشته حرف تخصصی خود را می‌زنند. بخش مهمی از آموزش را در غالب سمینارها و بخشی از آموزش ما در چارچوب آموزش‌های مرتبط بااخلاق حرفه‌ای اتفاق می‌افتد و جای این بحث‌ها آنجاست: ۱. مستقیم گفته می‌شود امضا فروشی چه ضررها و مسئولیتی برای مسئولان دارد. این کار غیراخلاقی است؛ ۲. غیرمستقیم به این موضوع اشاره می‌کند و آن این است که وقتی دوره‌های آموزشی برگزار می‌کنید، خودبه‌خود مهندسان را از مسئولیت‌هایشان آگاه می‌کنید. وقتی مهندسان از مسئولیت‌هایشان آگاه شوند، متوجه می‌شوند امضا فروشی چه هزینه‌هایی برای خودشان و جامعه دارد. دوره‌های آموزشی نه‌تنها دانسته‌های علمی مهندسان را افزایش می‌دهد، بلکه در سایر بخش‌های عمومی از‌جمله اخلاق مهندسی هم‌روی عملکردشان تأثیر می‌گذارد.

مهندسانی که در پایۀ پایین‌تری هستند، می‌توانند در این کلاس‌ها شرکت کنند و بعدازآن استفاده کنند؟

گواهی این دوره‌های آموزشی سه سال اعتبار دارد. پس مهندسان می‌توانند برنامه‌ریزی‌های لازم را داشته باشند که حدود یک سال قبل از اتمام توقفشان، در این دوره‌ها شرکت کنند و گواهی‌هایشان را بگیرند تا زمانی که باید ارتقا پیدا کنند، بتوانند از مزایای آن استفاده کنند. اگر این سه سال تمام شود و از مزایایش استفاده نکرده باشند یا استفاده کرده باشند و بخواهند دوباره استفاده کنند، دیگر امکان‌پذیر نیست و باید برای به‌روزرسانی مطالب، در دورۀ بعدی شرکت کند.

به‌عنوان سؤال آخر مدت‌زمان استفاده از این شیوه‌نامه تا چه زمانی است؟

این شیوه‌نامه تا دو سال استفاده می‌شود و بعد از دو سال، در صورت نیاز، بازنگری می‌شود.

منبع