واژه‌ی مرمت از ریشه‌ی عربی رمَّ گرفته شده که به معنی جمع آوری استخوان است. مرمت ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:

• مرمت و باززنده‌سازی ابنیه تاریخی
• حفاظت و مرمت میراث فرهنگی
• عملیات نگهداری و تعمیرات

مرمت معماری، شاخه‌ای از هنر معماری است که بر پایه شناخت و مطالعه بناها و بافت‌های تاریخی و آثار باستانی، به احیا کردن فضاهای تاریخی به لحاظ کالبدی، ساختاری و عملکردی می‌انجامد. این هنر که شاخه‌ای آمیخته از دانش، تکنولوژی، مهندسی و هنر معماری است، شامل شکل‌ها و سطوح گوناگونی از پژوهش و تحقیق در باب هنر و معماری تاریخی است و در مقیاس‌های گوناگونی می‌توان آن را تعریف و معنا کرد.

مهم‌ترین مفاهیم به کار رفته در مرمت شامل نوسازی، بهسازی و بازسازی است.

۱- بهسازی

سلسله اقداماتی که به منظور بهبود کالبد در کوتاه‌مدت صورت می‌گیرد و شامل چهار اقدام تعمیرات، حفاظت، حمایت و استحکام بخشی بوده که روی هم مفهوم فیزیکی بهسازی را توان‌بخشی معنی می‌کنند.

۲- نوسازی

مجموعه اقداماتی که ساختارهایی نو را به جای بناهای قدیمی می‌نشاند یا جلوه بسیار نو به آن می‌دهد.

۳- بازسازی

به معنای بازسازی مکانیکی و بدون در نظر گرفتن ابعاد فکری و نظری نو پرداز یک وضعیت ساختاری معماری یا شهرسازی تخریب شده است.

انواع مرمت و سبک‌های آن

از سال ۱۸۴۰ به بعد، رفته رفته دو نوع نظریه مرمت به وجود آمد:

یک مرمت که عبارت بود از حفاری بناهای دوران کلاسیک، سوار کردن اجزا و المان‌های آن‌ها و نیز فرم دادن به این بناها جهت بازدید سیاحان و مطالعه محققین که به آن مرمت علمی و آرکئولوژیک می‌گویند. بناهای نوع اول مربوط به دوران کلاسیک خصوصاً یونان و روم هستند. بنابراین عملکرد آنها در طی تاریخ عوض شده و فقط جهت مطالعه و تحقیق نگهداری می‌شوند.

نوع دوم مرمت که در آن مرمت‌کننده به خود اجازه می‌دهد قسمت‌هایی از بنا را که از بین رفته یا اصلاً وجود نداشته با فانتزی خود مجدداً در بنا به وجود آورد و بازسازی کند که به آن مرمت آرتیستیک یا هنری می‌گویند. بناهای نوع دوم مربوط به دوران گوتیگ و رنسانس و غیره می‌شوند.

تمیز و تشخیص و تقسیم‌بندی هدف‌ها و نیازهای بنیادی گونه‌گونی که محرک اصلی مرمت معماری‌اند، برحسب تفاوت‌هایی که با هم دارند به اتکای تجارب موجود و مباحثی که کم یا بیش در کتب و نشریه‌های معتبر مربوط به مرمت معماری آمده‌اند، نمایانگر و روشنگر روش‌های شناخته، ثبات یافته و قابل تعمیم مرمت معماری‌اند. این تقسیم‌بندی عبارت است از:

مرمت حفاظتی

هدف اصلی آن نگه داری و حفاظت از بنا است. در مرمت حفاظتی میزان مداخله در شکل و شرایط موجود تا آن اندازه است که بتواند استمرار شباهت بنای مرمت شده را در وضع موجود آن نسبت به وضع پیشین اش به دست دهد. در این روش ادعایی بر انجام تصمیم فوق‌العاده‌ای چه فنی چه هنری فلسفی وجود ندارد.

بازسازی سبکی یا آناستیلوزی

به بازسازی سبک فضای معماری بناهای متعلق به زمان‌های بسیار دور گویند که میزان ویرانی آنها به حدی زیاد است که از آنها جز عناصر ساختمانی محدود به جای نمانده است. بناهایی مورد مرمت آناستیلوزی قرار می‌گیرند که نمایانگر وجود سبک یا شیوه معماری خاصی باشد و از طرفی تکمیل آنها با کذب جلوه کند.

پاکسازی سبکی

ممکن میزان دخالت و تعداد عناصری یا بخش‌هایی که به بنای اصلی اضافه شده‌اند، از طرف مرمت کننده بعدی افراطی یا بی‌مورد تشخیص داده شود. در پی چنین برداشتی، آزاد کردن بنا از عناصری که نسبت به شکل اصلی ساختمان ناهمگن و اضافی تشخیص داده شود اقدام می‌شود. حکم بر این که آنچه بعدها بر پیکره کالبدی بنا افزوده گشته یا از آن برگرفته شده و به شکل دیگر با آن ترکیب شده، و باید از میان رود، در ادبیات مکتوب و معتبر نیم قرن اخیر، امری بسیار بحث‌انگیز و مردود دانسته می‌شود.

مرمت تکمیلی یا الحاقی

بازسازی بخش‌های از دست رفته بنای قدیمی به منظور تکمیل موجودیت کالبدی و کاربردی بنا و به خاطر شرکت دادن آن در زندگی عمومی محیط صورت می‌گیرد.

باززنده‌سازی یا مرمت تاریخی

به این ترتیب که نقش تاریخی بنا تعیین کننده چگونگی مرمت خواهد بود. درعمل، این نوع باززنده سازی از راه در هم آمیختن آناستیلوزی، آزاد کردن بنا از بخش‌های غیر اصیل ونیز مرمت تکمیلی شکل می‌گیرد.

مرمت استحکامی

مداخله در وضع کالبدی بنا برای استحکام بخشیدن و تضمین پایداری مجموعه‌های ساختمانی صورت می‌گیرد.

مرمت جامع

در این نوع مرمت اقدامات برای برپایی و حفاظت و باززنده سازی بنا انجام داده می‌شود و ممکن است تمام سبک‌ها مورد استفاده قرار گیرد. در این نوع مرمت علاوه بر برپایی و نگهداری بنا، عملکرد و احیای ان بنا نیز اهمیت دارد.

دوره‌های تاریخی مرمت

مرمت در قرون وسطی

۱- بازسازی از نظر شکل و فرم ۲- توجهی به اصول زیباشناسی و مسایل باستان‌شناسی نمی‌شد.

مرمت در دوره رنسانس

۱- استفاده از اثر به صورت مدل ۲- دستکاری در بنا امری عادی بود (افزودن یا تکمیل قسمتی) ۳- اصل زیبایی مد نظر معمار بوده ۴-معماران این دوره عقیده داشتند بنای تاریخی را آنچنانکه می‌بایست باشد (و به عللی ناقص مانده) باید تکمیل کرد.

مرمت در دوره باروک

اهمیت به بخش مرمت شده به صورتی که اصل اثر در درجه دوم اهمیت قرار می‌گرفت. در این دوره اختیارات زیر را برای مرمت‌کننده داده بودند: ۱- خلق اثر جدید بخاطر بهره‌گیری از خصوصیات معماری زمان مرمت ۲- تکمیل اثر هنری با استدلال: ممکن است روزی چنین بوده باشد. ۳- استفاده از کارهای هنری جدا شده از اثر بصورت عامل تزیینی یا دکور.

مرمت در دوران انقلاب صنعتی

هنرهای سه‌گانه این دوران (معماری- نقاشی- مجسمه‌سازی) بخاطر اینکه به روی ماهیت اشیا و تجربه گذشتگان بنیانگذاری شده‌اند، بصورت یک طبیعت ثانی درآمده‌اند.

سیستم معماری کلاسیک: خصوصیات لازمی راکه ماوراء محدودیت‌های تاریخی قرار دارند در یک کار بخصوص متجلی می‌سازد.

در سال ۱۷۳۰ میلادی بررسی آثار ماقبل تاریخ در پاریس مورد بحث قرار گرفته شد.

در سال ۱۷۳۲ میلادی اولین موزه عمومی مجسمه‌های باستانی در رم در «کامین دولیو» افتتاح شد.

در سال ۱۷۳۹ میلادی مجموعه واتیکان در معرض دید عموم قرار گرفت.

در سال ۱۷۵۰ میلادی مجموعه‌های هنری در پاریس و لوکزامبورگ در معرض تماشای عموم قرار گرفت.

مکتب «هیستوری‌سیزم» را می‌توان به عنوان لغو ضمنی فرهنگ رنسانس شناخت. یکی از نتایج مستقیم این مکتب تقسیم وظایف معمار است.

در این دوران به عکس قرون وسطیکه طرح از روی مدل اجرایی بوجود می‌آمد، اکنون اجرا می‌تواند خود را با طرح منطبق ساخته و از این راه به هماهنگی برسد.

مرمت در دوره نیوکلاسیسیسم و رومانتیسم

در دوره «نیوکلاسیسیسم» سعی می‌شود که توجه هنرمند به دوره کلاسیک معطوف شده، ارزش حقیقی را فقط متعلق به این مکتب قلمداد نمایند. در صورتیکه در دوره «رومانتیسم» که دوره بعد از نیوکلاسیسیسم می‌باشد، برای هنری که واقعاً ارزش هنری دارد، ارزش قائل می‌شوند.

طرح نمونه‌های مرمت در دوره «نیوکلاسیسیسم» مشکل است، زیرا یا اصلاً کار مرمت صورت نگرفته یا مرمت آنچنان انجام شده که هیچ تفاوتی با اصل اثر ندارد و تمامی مراحل مطالعه و تحقیق توسط باستانشناسان صورت گرفته و برنامه‌ریزی می‌شد.

مرمت بناهای کلاسیک بخاطر اهمیت دادن به دوره کلاسیک چه برای فروش و چه برای حفظ آثار، در صورت نبود مدارک کافی، مرمت حتی با حدس و گمان نیز انجام می‌شد.

روش سلسله مراتب (Filologico): روش علمی که در آن کار مرمت بیشتر به صنعت نزدیک شده تا به هنر و طی آن باستان‌شناسان با مطالعات علمی اثر را تکمیل می‌کردند و بیشتر توجهشان معطوف به فرهنگ بصری بوده است.

مرمت قابل قبول در این دوره: ۱- مرمت از روی سبک‌شناسی (جوانیکازانوا) ۲- رعایت سلسله مراتب (وینکلمن)

ریشه تئوری‌ها و نظریه‌های مرمت معماری را باید در نیمه دوم قرن ۱۸ جستجو کرد.

استفاده از فناوری‌های نوین در مرمت ابنیه

یکی از جذابیت‌های استفاده از BIM، مفهوم قابلیت پاسخگویی آن به پروژه «از مرحله گهواره تا گور» است که شامل عملیات بهره‌برداری و نگهداری، پس از پایان پروژه می‌باشد. از آنجایی که مدل BIM در حین ساخت، بطور مداوم به روز می‌شود، بنابراین مدل تحویل داده شده به مهندس مسئول بهره‌برداری و نگهداری تجهیزات، همان نقشه‌های As Built نهایی خواهند بود. علاوه بر آن، تمام اطلاعات مربوط به محصولات، مصالح و سیستم‌های نصب شده در پروژه، بطور مستقیم به دفترچه راهنمای استفاده از آنها، که مورد استفاده مسئول آن قرار می‌گیرد، مرتبط می‌شود. این جذابیت مدل‌سازی اطلاعات ساختمان باعث شده که استفاده از آن در تعمیر و نگهداری ساختمان حتی در ساختمان‌های موجود که فاقد مدل هستند با انجام اسکن لیزری از ساختمان به خصوص درمورد ساختمان‌های تاریخی و میراث فرهنگی مورد توجه قرارگرفته است که ازجمله این موارد می‌توان به استفاده از آن در تالار بریسبان استرالیا اشاره کرد.

منبع: +

تهیه‌کننده: محبوبه پوریوسفی