مناقشات آبی، اصطلاحی برای توصیف مناقشات میان کشورها، ایالت‌ها، گروه‌ها برای دسترسی به منابع آبی است.

تعریف سازمان ملل از مناقشات آبی عبارتند از: اختلافات آبی که از منافع مختلف مصرف کننده‌های عمومی و خصوصی آب نشئت می‌گیرد.

تعداد زیادی از مناقشات آبی در تاریخ مشاهده شده است که در میان این جنگ های تاریخی به ندرت می توان مواردی یافت که تنها حول محور آب باشند.

به بیان دیگر، آب در طول تاریخ علت و منشائی برای منازعات و اختلافات بوده است که به دلایل  دیگر آشکار شده است.

دلایل گسترده‌ای برای مناقشات آبی وجود داشته است؛ برخی از این دلایل عبارتند از: اختلافات مرزی،  جنگ بر سر منابع، منافع استراتژیکی.

آرشیوی از مناقشات آبی توسط موسسه پسفیک (Pacific Institute) تهیه شده است. طبق تحقیقات صورت گرفته توسط این موسسه، قدمت مناقشات آبی تقریبا به 5000 سال پیش بر می‌گردد.

مناقشات آبی بر سر منابع آب شیرین و شور هم به صورت داخلی و هم برون مرزی بوده است. همچنین، به علت اهمیت و کمبود منابع آب شیرین، بیشتر مناقشات بر سر آب‌های شیرین بوده است.

از آنجا که توزیع منابع طبیعی آب در جهان یکسان نیست، دسترسی به این منبع حیاتی بر شرایط اقتصادی مناطق و کشورها تاثیر بسزایی داشته است.

فقدان دسترسی به آب با صرفه‌ی اقتصادی در کشورهای خاورمیانه، در میان علل دیگر بحران آب، فشار زیادی را بر تمام مصرف‌کننده‌های آب تحمیل نموده است که منجر به بروز تنش‌ها و امکان مشاجرات می‌شود.

برخی از فجایای انسانی کنونی، مانند نسل کشی رواندا در سودان به مناقشات آبی بر می‌گردد.

گزارشی تحت عنوان " همکاری‌های آبی برای جهانی ایمن" (Water Cooperation for a Secure World( که اخیرا توسط گروه پیش‌بینی استراتژیک(Strategic Foresight Group) منتشر شده است، این گزارش پس از مطالعه 200 رودخانه فرامرزی در 148 کشور تهیه شده است. همچنین با توجه به مطالعات صورت گرفته تعداد مناقشات آبی فرا مرزی رو به افزایش است.

بر اساس کنفرانس بین‌المللی آب و محیط زیست در سال 1992، آب، فاکتوری حیاتی در زندگی انسان‌هاست و فعالیت‌های انسانی به صورت تنگاتنگی به کیفیت و میزان دسترسی به آب بستگی دارد. متاسفانه، منابع آبی محدود هستند، و در آینده به علت تغییرات جوی این وضعیت بدتر خواهد شد. البته، پیش‌بینی‌های دانشمندان درباره بارندگی‌های آینده قطعی نیست، اما در خاور‌میانه احتمال وقوع جنگ بر سر آب بیشتر از نفت خواهد بود (به گفته لستر براون در کنفراس آب استکهلم).

مناقشات آبی به علت افزایش تقاضا برای تامین منابع آبی و آب قابل شرب یا اختلافات برای کنترل دسترسی و تخصیص آب اتفاق می‌افتد. المان‌های بحران آب، بخش‌های متاثر از آن را  برای برداشت بیشتر از منابع آبی مشترک تحت فشار قرار داده که سبب تنش‌های سیاسی یا درگیری‌های رودررو خواهد شد.

طیف گسترده مناقشات آبی، حل آنرا مشکل نموده است. قوانین بین‌المللی و محلی، منافع اقتصادی، نگرانی‌های زیست محیطی، تقاضاهای حقوق بشری و طرف بودن با تعداد زیادی از ذینفعان، حل مناقشات آبی را پیچیده کرده است.

اقتصاد و مسائل تجاری

آب به عنوان یک منبع اقتصادی در مواردی مانند ماهیگیری، کشاورزی، تولید، سرگرمی و توریست در مقابل موارد کاربرد دیگر آب نیز می‌تواند عاملی برای بروز مناقشاتی باشد، اگرچه دسترسی به آب قابل شرب در این موارد امری بسیار ضروری نمی‌باشد.

بسیاری معتقدند، آب به عنوان یک منبع طبیعی که هم برای اقتصاد و هم زندگی روزمره نیاز به آن داریم، همانند نفت ارزشمند باشد.

فقدان آب می‌تواند صنایع را فلج نماید، و این امر جمعیتی را فلج می‌نماید چون هم کشورهای صنعتی و هم کشورهای درحال توسعه که تحت تاثیر کشورهای صنعتی هستند را متاثر می‌نماید. بنابر این مناقشات آبی که ریشه آن اقتصادی و صنعتی است، یکی از علل اختلافات می‌باشد.

مرکز مناقشات تجاری بین المللی که توسط سازمان تجارت جهانی هدایت می‌شود، گروهی ویژه‌ای برای مسائل آبی مانند مرکز ماهیگیری دارد، که به ارائه پروتوکل‌های قضایی یکپارچه برای حل مناقشات اقتصادی در این زمینه است. البته مناقشاتی که که داخلی است و یا مرتبط با مسائل اقتصادی نیست، برای قضاوت توسط مرکز تجارت جهانی مناسب نمی‌باشد.

ترجمه اختصاصی 808