معماری اسلامی، طیف گسترده‌ای از سبک‌های سکولار و مذهبی را از تاریخ اولیه اسلام تا به امروز دربرمی‌گیرد. آنچه که امروز به عنوان معماری اسلامی شناخته می‌شود، تحت تاثیر روم، بیزانس، ایران و سایر سرزمین‌هایی قرار دارد که در آنها مسلمانان در قرون ۷ و ۸ آن‌ها را فتح کردند. کمی شرق‌تر، وقتی اسلام به جنوب شرق آسیا نفوذ کرد، معماری اسلامی تحت تاثیر معماری هندی و چینی نیز قرار گرفت. این ویژگی‌های متمایز در فرم ساختمان‌ها و دکوراسیون سطوح با خوشنویسی اسلامی و الگوی هندسی و تقسیمی، توسعه یافت. انواع معماری اسلامی برای ساختمان‌های عمومی یا بزرگ عبارتند از:

• مسجد
• آرامگاه
• کاخ
• قلعه

از این چهار نوع، واژگان معماری اسلامی برای ساختمان‌های دیگری مانند حمام عمومی، آبنما و معماری بومی استفاده می‌شود.

 بعضی از بناهایی که جزو معماری اسلامی هستند و میراث جهانی نیز محسوب می‌شوند، اکنون دچار آسیب‌های جدی شده‌اند از جمله این بناها می‌توان به قلعه‌های حلب در سوریه اشاره کرد که در جریان جنگ داخلی سوریه به شدت آسیب دیده‌اند. «نادر اردلان» یکی از افرادی است که معماری سنتی اسلامی را بر اساس عرفان، تحلیل کرده است اما سایر محققان معتقدند که رابطه میان اسلام و معماری تنها تاریخی است.

شروع معماری اسلامی

بر طبق یک دیدگاه، اسلام و همچنین اجزای معماری مانند مسجد، در طول عمر حضرت محمد در قرن هفتم قبل از میلاد مسیح شروع شدند. در این مورد، «مسجد کامپنیون» در شهر اریترین (Eritrean) ماساوا یا مسجد قبا در مدینه، اولین مسجدی بودند که در تاریخ اسلام ساخته شد.

تاثیرات معماری اسلامی

گنبد صخره (Qubbat al-Sakhrah) در اورشلیم، یکی از مهم‌ترین ساختمان‌ها در معماری اسلامی است که در قرن ۶ میلادی ساخته شد و کاشی‌هایی با نقوش آبی، سبز و طلایی از گل، بته و تاج در آن به کار رفته است. در مکان معبد دوم اورشلیم، مسلمانان بر این باورند که این مکان، مکانی است که پیامبر اسلام از آن به بهشت عروج کرده است. 

بنای دیگری با همین نمونه، مسجد بزرگ دمشق است که بر روی یک معبد رومی بازسازی شد و باور بر این است که نقوش گل، درخت، شهر و .. همان بهشت برین است که به مسلمان باتقوا وعده داده شده است. در هر دوی این مساجد از سبک برش سنگ سوریه‌ای استفاده شده است و رواج گنبد در هنر معماری اسلامی است.

در اواخر قرن ۷ و اوایل قرن هشتم استفاده از هنر گچ‌کاری در معماری به اوج رسید که نمونه آن را در قصر صحرا (Khirbat al-Mafjar) در اردن امروزی می‌توان یافت.

هنر اسلامی با تغییر پایتخت امپراطوری عباسیان به بغداد و سپس به سامرا نیز نمونه‌هایی را به یادگار گذاشت. از آن جمله می‌توان به مسجد بزرگ سامرا اشاره کرد که مناره‌های بلند آن مثال‌زدنی است. همچنین هنر معماری ایران در دوران ساسانیان نیز تا قبل از قرن دهم میلادی نمونه‌ای از دوران اوج هنر معماری اسلامی است که بر کشورهای اطراف نظیر سوریه نیز تاثیر گذاشت.

باگسترش قلمرو مسلمانان به اسپانیا و شمال آفریقا معماری اسلامی در این کشورها اثرگذار شد و معماران با سبک معماری اسلامی در این مناطق به ساختن بنا پرداختند و نمونه‌ای از آن مسجد حسنین در قاهره است که نمودهایی از هنر معماری اسلامی ایران در آن نمایان است.

منبع: Wikipedia

تهیه‌کننده و مترجم: محبوبه پوریوسفی