مهندسی کشور در معرض یک آزمون بزرگ

نشست تخصصی «درسهایی از سیل های اخیر در حوزه راه، ساختمان و شهرسازی» با هدف بررسی سیلاب های اخیر کشور و نیز هم‌افزایی و هفمکری میان اندیشمندان و کاهش ریسک و ایجاد کمیته کارشناسی، 8 اردیبهشت در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برگزار شد.

رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر این‌که سیل بر خلاف زلزله یک حادثه پرتکرار و مخاطره‌آمیز است، گفت‌: مطالعات ما در خصوص سیل‌های اخیر نشان‌دهنده این است که ما نیازمند تهیه یک بانک زمین لغزش به منظور شناسایی پهنه‌های ناپایدار هستیم.

محمد شکرچی زاده در نشست تخصصی "درس‌هایی از سیل اخیر"، گفت‌: سامانه‌های بارشی که از روزهای آخر سال گذشته در کشور فعال شد، استان‌های مختلفی را درگیر کرد که تاثیرات مثبتی بر اکوسیستم آبی کشور گذاشت و موجب شد تا پاسخ مناسبی به چالش کم آبی کشور ارائه شود.

وی در عین حال افزود: اما در مقابل، این سیلاب خسارات زیادی بر زیرساخت‌ها و اراضی کشور و همچنین سازه‌ها و ابنیه‌های مسکونی وارد کرد و در این راستا مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با دستور وزیر راه، اقدامات جدی را در این زمینه انجام داده است، به گونه‌ای که تیم‌های تحقیقاتی ما به استان‌های سیل زده اعزام شدند.

رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر اینکه سیل اخیر فرصت بی بدیلی برای محققان کشور ایجاد کرد، در این رابطه یادآور شد: سیل اخیر، کشور را تبدیل به یک آزمایشگاه بزرگی کرد تا عملکردهای سازه‌هایی همچون پل‌ها، جاده‌ها و ریل‌ها تحت آزمون واقعه قرار گیرد و عملکرد آنها بررسی شود.

وی همچنین با اشاره به تخریب بیش از ۷۰۰ سازه مسکونی و زیرساختی و ۱۲ هزار کیلومتر راه و یکصد واحد مسکونی، خاطر نشان کرد: این میزان آسیب‌دیدگی نشان دهنده این است که مهندسی کشور در معرض یک آزمون بزرگ قرار داشته است و اینکه آیا ما سرافرازانه از این آزمون خارج شده‌ایم یا خیر، در این نشست مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مدیریت استانی جوابگوی نیازها در زمان مخاطرات نیست

شکرچی‌زاده با اشاره به مطالعات انجام شده در سیل اخیر کشور، اظهار کرد: این بررسی‌ها نشان دهنده این است که کشور در بخش ابنیه از رویکرد استانی به رویکرد حوضه آبریز تغییر یابد، چراکه مطالعات ما نشان داد که مدیریت استانی جوابگوی نیازهای کشور در زمان بروز مخاطرات نیست.

وی با تاکید بر اینکه سیلاب‌ها دارای دوره بازگشت هستند، بیان کرد: ایجاد راه‌آهن بر اساس ارزیابی‌های ریسک و پهنه‌بندی ریسک سیلاب‌ها صورت می‌گیرد و باید مدیریت سیلاب‌ها در این زمینه مورد ارزیابی قرار گیرد.

این محقق با تاکید بر ضرورت مستندسازی حادثه سیلاب در کشور، افزود: در بخش ژئوتکنیک نیز ما نیازمند ایجاد یک بانک زمین لغزش هستیم تا نقاط پهنه‌های ناپایدار در آن شناسایی شود.

وی با تاکید بر رعایت حریم راه‌ها، گسل‌ها و رودخانه‌ها، یادآور شد: این در حالی است که ما به دلیل بی‌توجهی به حریم رودخانه‌ها، موجبات تسریع لغزش را در برخی از نقاط کشور فراهم کرده‌ایم. علاوه بر این، ما با برداشت بی‌رویه ماسه و شن از بستر رودخانه‌ها مواجهیم که این امر به ناپایدار کردن رودها منجر شده است.

ضرورت تهیه آیین‌نامه مقاوم سازی سازه‌ها در برابر سیلاب‌

رییس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین بر ضرورت تهیه آیین‌نامه مقاوم سازی سازه‌ها در برابر سیلاب‌ها، تاکید و اضافه کرد: در حال حاضر بسیاری از شهرهای کشور در معرض آسیب‌های ناشی از سیل قرار دارند، ولی این در حالی است که شهرهای باستانی کشور در برابر مخاطرات سیل در امان مانده اند که این امر نشان دهنده آن است که نیاکان ما به موضوع سیل توجه داشته‌اند. بسیاری از پل‌هایی که آنها ساخته‌اند، عملکرد بهتری نسبت به پل‌های ساخته شده در عصر حاضر داشته است.

شکرچی‌زاده همچنین با اشاره به اینکه ۹۷ درصد از بیمارستان‌های کشور تاب‌آوری لازم را ندارند، خاطر نشان کرد: به جای ساخت بیمارستان‌های جدید نسبت به مقاوم‌سازی بیمارستان‌های موجود در کشور اقدام شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: در حال حاضر در دانشگاه‌ها ما به مهندسان آموزش کمتری برای مقاوم سازی ارائه می‌دهیم، در حالی که باید به جای هدایت مهندسان به سمت ساخت و سازهای جدید آنها را به سمت مقاوم‌سازی سازه‌های موجود هدایت کنیم.

وی سیل را یک رخداد گسترده و پرتکرار و آسیب‌زننده توصیف کرد و یادآور شد: در مخاطراتی همچون زلزله زمانی که یک زلزله با بزرگای زیاد در منطقه‌ای رخ می‌دهد، ده‌ها سال طول می‌کشد تا انرژی زمین مجدداً متمرکز شود، ولی در سیل ما همواره باید انتظار رخ دادن آن را داشته باشیم، به گونه‌ای که باید انتظار داشت در سال‌های آتی سیل‌هایی با شدت بیشتر رخ دهد.

لزوم مطالعات عمیق‌تر برای اعلام دوره‌های بازگشت سیلاب

همچنین در این نشست تخصصی معاون مسکن و شهرسازی وزارت راه با اشاره به اعلام زمان‌های دوره بازگشت سیلاب‌ها، گفت‌: ما برای اعلام این زمان‌ها نیاز به مطالعات بیشتری داریم.

مازیار حسینی با تاکید بر اینکه سیل اخیر جزو حوادث نادر به شمار می‌آید، گفت‌: بر اساس مطالعات صورت گرفته اعلام شده است که دوره بازگشت سیلاب‌ها در برخی از استان‌ها ۲۰۰ سال و در برخی دیگر از استان‌ها همانند لرستان ۵۰۰ سال بوده است.

وی ادامه داد: این اعداد نشان‌دهنده این است که ما برای اعلام زمان دوره بازگشت سیلاب‌ها نیاز به مطالعه بیشتری داریم تا در این صورت بتوانیم این اعداد را همراه با تقریب اعلام نکنیم.

معاون مسکن و شهرسازی وزارت راه اضافه کرد: ولی آنچه که مشخص بوده است، این است که در رخداد سیلابی اخیر ما با یک مخاطره نادر مواجه بوده‌ایم.

ساخت‌وساز در مسیر رود، مهم‌ترین عامل سیل خرم‌آباد

در ادامه معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی گفت‌: در خرم‌آباد مسیر رود تغییر کرد و در مسیر انحرافی نسبت به ساخت و ساز اقدام شد که این امر موجب شد خسارات زیادی در زمان وقوع سیل در این مناطق وارد شود.

فرزانه صادق مالواجرد با تاکید بر اینکه حجم آب وارد شده به کشور در بارش‌های اخیر قابل مقایسه با سنوات گذشته نبوده است، در این باره اظهار کرد: میزان بارش نسبت به میانگین مشابه به ۲۷۵ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۱۱۰ درصد افزایش نشان می‌دهد، ولی اگر این میزان افزایش نیابد، منجر به آسیب‌های وارده می‌شود.

وی با اشاره به اینکه این میزان آسیب، نشان دهنده این است که در کل ما نیاز به بازنگری در آمایش سرزمینی داریم، اضافه کرد: مطالعات ما نشان دهنده این است که حجم انبوهی از جنگل‌ها و اراضی بالادست در استانی مانند لرستان کاهش داشته است، به گونه‌ای که در ۲۰ سال قبل ۲۰ میلیون درخت از بین رفته و این جنگل تراشی و تبدیل آن به مرتع چنین خساراتی را به بار آورده است.

معاون معماری و شهرسازی با اشاره به سیل در پل دختر، یادآور شد: در خرم آباد اقدام به تغییر مسیر رودخانه کردند و در مسیر انحرافی اقدام به توسعه اراضی و کاربری‌های شهری شد و نتایج این اقدام نشان‌دهنده این بود که بیشترین خسارات وارد شده مربوط به این منطقه بوده است.

وی با اشاره به هزینه‌های گزاف برای احداث پارک‌ها و اماکن عمومی در بستر رودخانه‌های خشک، یادآور شد: این امر نشان می‌دهد که ما برای حریم رودخانه‌ها اهمیتی قائل نمی‌شویم.

توجه به افزایش تاب آوری، درس عبرت سیل اخیر است

صادق در ادامه با بیان اینکه در حریم رودخانه‌ها سه دسته سازه احداث شده است، خاطر نشان کرد: ساخت و سازهای بدون مجوز که بعد از وارد شدن به کمیسیون‌هایی مانند کمیسیون ماده "۱۰۰" با پرداخت جریمه صاحب مجوز می‌شوند، ساخت و سازهایی که قبل از تعیین حریم ساخته شده‌اند و دست اندازی‌ها در حریم رودخانه‌ها از جمله ساخت و ساز در حریم رودخانه در کشور است و باید مصوباتی که ارائه شده برای حفظ حریم رودخانه‌ها اجرایی شوند. این در حالی است که این مصوبات ضمانت اجرایی لازم را ندارند.

وی اضافه کرد: تا زمانی که غفلت‌های شهری جرم محسوب نشود، مصوبات ما ضمانت اجرایی لازم را نخواهد داشت.

صادق با اشاره به ضوابط ساخت و ساز و در نظر گرفتن ۴۰ درصد از فضاهای آزاد در ساخت و سازها گفت‌: مطالعات ما نشان می‌دهد که در هیچیک از فضاهای کشور این فضای ۴۰ درصدی رعایت نمی‌شود و این در حالی است که این فضا برای کنترل روان آب‌ها و سیلاب‌ها است. ما در رخداد سیل اخیر این درس اخیر را گرفته‌ایم که باید افزایش تاب آوری کشور در اولویت ما قرار گیرد.

هدررفت ۵۰ درصد از آب سیلاب

دبیر کارگروه مخاطرات زلزله با بیان این‌که از ۹۲ میلیارد متر مکعب آبی که همراه با بارش‌های اخیر وارد کشور شد، ۵۰ درصد آن به هدر رفت، گفت: در صورت ذخیره‌سازی این آب می‌توانستیم به مدت ۲ سال آب مورد نیاز کشورمان را تأمین کنیم، ولی رخدادهای اخیر نشان داد که باید در خصوص سیل بازنگری‌هایی داشته باشیم.

علی بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه همواره خسارات و هزینه‌های زیادی از مخاطرات را تحمل می‌کنیم، اظهار کرد: این در حالی است که می‌توان با درایت و مدیریت‌های مناسب ریسک‌های ناشی از مخاطرات را کاهش دهیم.

بیت‌اللهی خاطر نشان کرد: در بارش‌های اخیر ۹۲ میلیارد متر مکعب آب وارد کشور شد که از این میزان ۵۰ میلیارد متر مکعب از دست ما خارج شد.

بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه در صورتی که آب‌های وارد شده در کشور ذخیره‌سازی می‌شد، برای دو سال کشور کافی بود، اظهار کرد: در مقابل اراضی کشاورزی و راه‌های کشور بر اثر روان آب‌ها آسیب‌های زیادی دیدند، به گونه‌ای که ۱۴ هزار کیلومتر از جاده‌های کشور آسیب دیدند و ۷۲۵ پل نیز تخریب شدند.

وی با اشاره به اینکه شاهد کشته شدن ۷۶ نفر در این سیل اخیر بودیم، افزود: بررسی‌های ما نشان می‌دهد که تخریب‌های ناشی از سیل به مراتب بیشتر از خسارت ناشی از زلزله است که نمونه‌های آن را می‌توان در میزان تخریب اراضی کشاورزی و از بین رفتن پول‌ها و ساختمان‌ها در مناطق سیل زده مشاهده کرد.

ضوابط مقابله با سیلاب تدوین شود

به گفته وی، در استان گلستان ۱۷ هزار واحد مسکونی آسیب دیدند و در مازندران ۴۰۰ منطقه دچار رانش شدند.

بیت‌اللهی در ادامه به سیل شیراز اشاره کرد و یاد آور شد: ۲۱ نفر کشته شدند که این تعداد نشان می‌دهد که باید ضوابط شهرسازی را مورد ارزیابی قرار دهیم. چرا که آسیب‌های وارد شده به شهر شیراز قابل تعمیم به سایر شهرهایی که در معرض سیلاب قرار دارند، است.

به گفته وی، در سیل شیراز آب راهه طبیعی مسدود شده بود و لوله‌ها را جایگزین آن کرده بودند که این لوله در زمان شدت بارش توان لازم برای انتقال آب را نداشت که در نهایت با جاری شدن سیل علاوه بر کشته شدن انسان‌ها ۴۰۰ خودرو آسیب دیدند.

بیت‌اللهی همچنین درخصوص احتمال وقوع سیل در شهر تهران هشدار داد و گفت: در شهر تهران تنگه‌های مشرف به شهر مسدود شده و بر اثر ساخت و سازها قطع شده‌اند که این امر احتمال وقوع سیل در تهران را افزایش خواهد داد.

دبیر کارگروه ملی مخاطرات با تاکید بر اینکه خشکسالی‌های اخیر ما را بدعادت کرده است، اضافه کرد: این خشکسالی‌ها از یاد ما برده است که خطر سیل همواره وجود دارد. از این رو لازم است تا همانطور که آئین‌نامه ۲۸۰۰ برای مقاوم سازی سازه‌ها تدوین شده است، ضوابطی نیز برای مقابله با سیلاب باید تدوین شود.

لازم به ذکر است، در این نشست تخصصی مواردی همچون علل وقوع و شرح رخداد؛ آسیب ها و خسارت ها؛ بررسی راهکارها؛ بازبینی مفروضات مهندسی؛ اصول و ضوابط موجود و پیشنهادی؛ استفاده از فناوری های نوین؛ و بازنگری شیوه های مدیریت مورد بررسی قرار گرفت.

منبع