دانستنی‌های حرفه پیمانکاری (ویرایش دوم)

امروزه تلاش عظیمی از سوی جوامع بشری، جهت دستیابی به شاخص‌های زندگی برتر و به تعبیری رسیدن به مرحله توسعه یافتگی در جریان است و همراه این سؤال مطرح است که در این قطار شتابان، ما در کدام واگن قرار گرفته‌ایم و با چه نقش و حرفه‌ای در این تلاش عمومی سهیم هستیم.
 حرفه پیمانکاری، یکی از مهمترین جایگاهها را در توسعه و پیشرفت جوامع به خود اختصاص داده است و اگر لکوموتیوران این قطار نباشد، قطعاً در اتاق فرمان حضور دارد.
 دراین کتاب سعی بر آن است تا اطلاعات مورد نیاز عرصه‌ی پیمانکاری شامل کلیه‌ی نیازمندی‌ها در بخش‌های زیر، به سهولت در اختیار علاقمندان و پیمانکاران محترم قرار می‌گیرد:
 1- اطلاعات ضروری پیمانکاری حرفه پیمانکاری
 2- اطلاعات مربوط به قوانین و مقررات مرتبط با فعالیت‌های پیمانکاری
 3- اطلاعات عمومی مرتبط با موضوع پیمانکاری
 

  مقدمه
 رشد و توسعه روز افزون جوامع بشری و ارتقاء سطح انتظارات و توقعات مردم، موجب گردید تا فرهنگ زیستی و نیازمندیهای حیاتی آنان نیز متحول گردد. بگونه‌ای که حداقل نیازهای امروزه او از خواسته‌های رؤیایی دیروز بسیار فراتر رفته است. هر چند این تغییر نگرش آثار مثبتی در دست‌یابی انسان به شاخصهای زندگی بهتر داشته و متأثر از تحولات عظیم و بنیادی در حوزه مسائل علمی، فرهنگی، بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی و سایر مؤلفه‌های زیستی بوده است لیکن می‌توان از تعامل بیش از پیش فرهنگها و تمدنها، توسعه ارتباطات و تبدیل شدن جهان به یک دهکده کوچک بعنوان عوامل اصلی ایجاد تحول در منش اجتماعی و تغییر الگوی مصرف جوامع یاد نمود.
 در این راستا، کشورهای عقب مانده و یا در حال توسعه، با چالشهای جدی در خصوص تغییر الگوی مصرف خود مواجه شده‌اند که این تغییر نگرش نیازمند به ایجاد زیر ساختهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... می‌باشد که جهت ایجاد این زیر ساختها، اجرای طرحهای عظیم ملی، عمرانی، صنعتی، کشاورزی و... ضروری می‌باشد.
 جامعه پیمانکاران و سازندگان هر کشور نقش عمده و تاثیرگذاری در عرصه ایجاد و توسعه طرحهای عظیم ملی عهده‌دار می‌باشند که چنانچه آنان را «طلایه داران توسعه» بنامند سخنی به گزاف نشده چراکه تلاش بی‌وقفه و خستگی‌ناپذیر این قشر زحمت‌کش و مؤثر جامعه و تحرک، پویایی و اعتماد به نفس آنان، می‌تواند کشور را به کارگاهی بزرگ، فعال، با نشاط و هدفمند تبدیل نموده و از رهگذر این همت والا، کارخانجات، صنایع و مجتمعهای کوچک و بزرگ احداث و راه رسیدن به آرمانهای مقدس دینی ملی میهنی هموار گردد.
 با عنایت به نقش سازنده پیمانکاران در رشد، توسعه و پیشرفت جوامع و علاقمندی تعداد زیادی از جوانان فارغ التحصیل و جویای کار جهت فعالیت در کسوت پیمانکاری، تصمیم بر آن شد تا با جمع‌آوری بخشی از نیازمندیهای حرفه پیمانکاری و گنجاندن آنها در یک جلد، امکان دسترسی به منابع و مراجع ضروری این حرفه تسهیل گردد.
 اگر چه چنین کتابی در برگیرنده همه انتظارات و خواسته‌های پیمانکاران محترم نمی‌باشد لیکن انتظار می‌رود بعنوان اولین کتاب مرجع، پاسخگوی بخش عظیمی از نیازمندیهای روزانه و مبتلا به آنان باشد.
 چند نکته ضروری:

 1- جهت تهیه این کتاب از آثار ارزشمندی بعنوان منابع استفاده شده است که بدینوسیله از پدید آورندگان آن آثار قدردانی و سپاسگذاری می‌گردد.

 2- عمده مطالب این کتاب مستند به بخشنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و سایر قوانین و مقررات می‌باشد که از منابع معتبر استفاده شده است و بدیهی است با مراجعه به منابع معرفی شده می‌توان به اصل مستندات مربوط دسترسی پیدا نمود.

 3- تعیین نیازمندیها بر اساس تجارب حدود 20 سال نگارنده در عرصه مدیریت اجرایی و پروژه‌ها در رده‌های ستادی و اجرایی صورت گرفته و سعی بر آن بوده است که این تجارب به سهولت در اختیار پیمانکاران محترم قرار گیرد.

 4- از آنجائیکه چاپهای اول و دوم این کتاب به استقبال بی نظیر خوانندگان محترم مواجه گردید و در پی درخواستهای مکرر علاقمندان محترم، ضمن تجدیدنظر در بعضی از فصول کتاب اینک چاپ سوم آن با بهره‌گیری از بخشنامه‌های جدید، تقدیم حضور می‌گردد.

 علی مراد اتحاد

 فهرست مطالب

بخش اول: دانستنیهای ضرروی حرفه پیمانکاری

فصل اول: آشنایی با حرفه پیمانکاری

پیمانکار در شرایط عمومی پیمان 12
انواع پیمانکاران 15

فصل دوم: اصطلاحات حرفه پیمانکاری

تعاریف و اصطلاحات 30
شرح اقلام هزینه‌های بالاسری 30

فصل سوم: آیین‌نامه طبقه‌بندی و تشخیص صلاحیت پیمانکاران

آیین نامه طبقه‌بندی و تشخیص 41
آیین نامه ارجاع کار به پیمانکاران 56

فصل چهارم: شرایط عمومی پیمان

موافقتنامه 69
تعاریف و مفاهیم 72
تأئیدات و تعهدات پیمانکار 77
تعهدات و اختیار کارفرما 95
تضمین، پرداخت، تحویل کار 105
حوادث قهری، فسخ، تعلیق و... 116
شرایط خصوصی 132

فصل پنجم: شرح خدمات مشاوره برای مطالعات کارهای ساختمانی

شناسائی و بررسی اولیه 136
تهیه طرح اجرائی 143
دستورالعمل تعیین حق‌الزحمه خدمات مطالعه و طراحی و نظارت... 146
دستورالعمل نحوه تعیین و پرداخت حق‌الزحمه نظارت کارگاهی 155
بخشنامه مربوط به انتخاب عوامل و تعیین حق‌الزحمه نظارت کارگاهی 159
شرایط عمومی و ضمیه مربوط به خدمات 177

فصل ششم: شرح وظایف و حدود خدمات مهندسین مشاور

مرحله اول: مطالعات مقدماتی 196
مرحله دوم: تهیه طرح و نقشه‌های اجرائی 198
مرحله سوم: انجام مناقصه و نظارت 200
مراحل انتخاب مشاور برای مطالعه و طراحی 205

فصل هفتم: دانستنی‌هایی در خصوص فهارس بهاء

برآورد هزینه اجرای کار 210
روش تهیه برآورد 211

فصل هشتم: روش تعدیل آحاد بهاء و مابه‌التفاوت مصالح

بخشنامه روش تعدیل آحاد بهاء 220
پیوست بخشنامه شماره 2080 222
پیوست بخشنامه 1773073-101 229
نحوه‌ی محاسبه تفاوت بهای آهن آلات 238

فصل نهم: ملاحظات مربوط به بهداشت، ایمنی و حفاظت محیط زیست(H.S.E) در پروژه‌ها

سیاست ایمنی، سیستم مدیریت ایمنی 247
برنامه‌های مستمر جهت اجرای سیاست‌ها 248
چگونگی اجرای سیاست‌ها 248
ارزیابی و کنترل پیمانکاران
آموزش
تجهیزات حفاظتی و ایمنی افراد 251
کالاهای خطرناک 252
بازرسی ایمنی 252
یک نمونه دستورالعمل H.S.E 255

فصل دهم: آیین نامه حفاظفتی و ایمنی کارگاههای ساختمانی

تخریب 270
گودبرداری 276
داربست‌ها 282
نردبانها 289
انبارکردن مصالح 290
وسایل باربری عمومی و آسانسور 291
مقررات متفرقه 292

فصل یازدهم: انواع مناقصه‌‌ها

مراحل انعقاد قرارداد 298
مناقصه آزاد 299
مناقصه محدود 301
کمیسیون مناقصه 302
اسناد مناقصه 305

فصل دوازدهم: انواع ضمانتنامه‌ها

قواعد عمومی ضمانت‌نامه‌های بانکی 309
اقسام ضمانتنامه‌ها 324
نمونه ضمانتنامه‌ها 324
نمونه ضمانتنامه به زبان انگلیسی 326
بخشنامه دبیرخانه شورای عالی بانکها 340
تصویب‌نامه در خصوص مقررات مربوط 345

فصل سیزدهم: انواع قراردادهای داخلی و بین‌المللی

روش‌های اجرای پروژه‌ها 368
انواع قراردادهای پیمانکاری 373
قراردادهای جدید مهندسی 375
قرارداد Turn key 377
قرارداد EPC , Ep 378
قرارداد BOT 380
قرارداد BOO 381
قرارداد BOOT 382
قرارداد BLT 382
قرارداد BT 382
قرارداد بیع متقابل 383
قرارداد تامین مالی 384

فصل چهارم: اصول و ضوابط قراردادهای داخلی و بین ‌المللی

دستورالعمل نحوه تکمیل و تنظیم 390
فهرست کلی بخشنامه‌ها 397
1- اصول و ضوابط قراردادهای ساختمانی داخلی 398
2- اصول و ضوابط قراردادهای بین‌المللی کارهای ساختمانی 407
نمونه یک قرارداد ساختمانی بین‌المللی 417

فصل پانزدهم: شرایط عمومی پیمانهای EPC

شرایط عمومی 499
اقدامهای اولیه 454
اسناد پیمان 455
ضمانتنامه‌ها و بیمه‌نامه‌ها 460
تعهدات و مسئولیتهای پیمانکار 466
هماهنگی با سایر پیمانکاران 480
تعهدات و مسئولیتهای کارفرما 480
تغییر در کارها 484
مشاور کارفرما، بازرسی و... 486
پرداختهای به پیمانکار، تغییرات 489
مراحل تکمیل و تحویل کار 497
تغییرات مدت پیمان، تاخیر، 501
خطرات و زیانهای احتمالی و... 512
حل اختلاف 516
شرایط خصوصی 517

بخش دوم: قوانین و مقررات مرتبط با حرفه پیمانکاری

فصل اول: قانون کار و مقررات مربوط به روابط کارگران و کارفرمایان

تعاریف کلی و اصولی 525
قرارداد کار 527
خاتمه قرارداد کار 531
جبران خسارت از هر قبیل و پرداخت مزایای... 534
آموزش و اشتغال 536
اشتغال اتباع بیگانه 537
آئین‌نامه اجرایی ماده 129 قانون کار 540

فصل دوم: بعضی از قوانین و مقررات تأمین اجتماعی

مواد قانونی مرتبط با پیمانهای مشمول قانون تأمین اجتماعی 546
قراردادهای مشمول طرح‌های عمرانی 551
قراردادهای غیر عمرانی 553
نحوه احتساب قراردادهای پیمانکاری 560
وظایف واگذارندگان کار، پیمانکاران و... 563
آیین‌نامه نحوه تسلیم صورت مزد، میزان و نحوه پرداخت حق بیمه کارکنان... 567
قراردادهای مهندسان مشاور 571
قانون نحوه تاثیر سوابق خدمات غیر دولتی در احتساب حقوق بازنشستگی 575
بخشنامه شماره 1/130 درآمد(حق بیمه پیمانکاران طرح‌های عمرانی) 577
بخشنامه شماره 134 درآمد 586
بخشنامه شماره 149 درآمد 607
بخشنامه شماره 8 جدید درآمد 615
بخشنامه شماره 5 جدید درآمد 627
نحوه پرداخت حق بیمه قراردادهای خارج از ضوابط طرحهای عمرانی 629
بخشنامه 2/149 (نحوه پرداخت حق بیمه و ارسال صورت مزد و حقوق کارکنان) 630

فصل سوم: انواع بیمه و برخی قوانین و مقررات مربوطه

بیمه‌ی کار ساختمانی 636
اصطلاحات بیمه 637
بیمه فراگیر 637
بیمه مسئولیت عملیات و ساختمان 638
بیمه نامه مسئولیت حفاظتی پیمانکار 639
بیمه مسئولیت قراردادی 639
بیمه مسئولیت مخاطره ساختمان‌ساز 640
بیمه حامل نصب 643
بیمه حامل ماشین آلات 643
بیمه خودرو 644
قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی 647
بخشنامه شماره 286 فنی درباره دستورالعمل اجرای قانون بیمه اجباری... 650
قانون اصلاح ماده 5 قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی 657

فصل چهارم: نحوه تعیین و پرداخت مالیات حرفه پیمانکاری

اصلاح موادی از قانون مالیتهای مستقیم 672
موادی از قانون مالیتهای مستقیم مصوب 1366و اصلاحیه بعدی آن 1371 678
بعضی از بخشنامه‌ها و آراء شورایعالی 681
دستورالعمل مربوط به مالیات علی‌الحساب... 698
بخشنامه رسیدگی به وضعیت مالیاتی پیمانکاران خارجی و شناسائی درآمد آنها 712
آئین نامه معافیت صادرات کالا و خدمات از پرداخت هر نوع مالیات مستقیم و... 719

فصل پنجم: قانون صادرات خدمات فنی و مهندسی

قانون حداکثر استفاده از توان فنی و مهندسی تولیدی و صنعتی و اجرایی کشور 722
آیین‌نامه نحوه اعطای اعتبارات به طرح‌های صادرات و خدمات فنی و مهندسی 726
آیین‌نامه مقررات حمایتی دولت برای صادرات خدمات فنی و مهندسی 731
قانون معافیت صادرات کالا و خدمات از 738

بخش سوم: اطلاعات عمومی حرفه پیمانکاری

فصل اول: آشنایی با انواع شرکتهای تجارتی

قانون تجارت (شرکتهای تجارتی) 746
شرکت سهامی 747
شرکت با مسئولیت محدود 762
شرکت تضامنی 766
شرکت مختلط غیر سهامی 775
شرکت نسبی 778
شرکت تعاوتی تولید و مصرف 779
مقررات مربوط به ثبت شرکتها و... 780
تصفیه امور شرکتها 782

فصل دوم: مدیریت پروژه

1- پروژه چیست 787
2- تعریف پروژه و مشخصات آن 794
3- مدیریت پروژه 802
4- اهمیت مدیریت پروژه 805
5- ارکان یک سیستم مدیریت پروژه 808
6- سیستم سازمان و تصمیم‌گیری 808
7- سیستم ارتباطات 811
8- سیستم اطلاعات و هدایت 812

فصل سوم: سیستم برنامه‌ریزی و کنترل پروژه

1- تعریف سیستم برنامه‌ریزی و کنترل... 817
2- مأموریت و هدف سیستم برنامه ریزی... 818
3- قابلیتهای سیستم برنامه‌ریزی و... 820
4- انواع روشهای زمانبندی و نمایش فعالیت 821
5- انواع روشهای تحلیل شبکه 826
6- ویژگیهای روشهای تحلیل شبکه 829
7- آیا سی.پ.ام مشکلات ما را حل می‌کند 832
8- نکات مهم در استفاده از سیستم... 834
10- تصمیم، تصمیم، تصمیم 837

فصل چهارم: عوام مؤثر در انتخاب ماشین آلات ساختمانی

عوامل موثر در انتخاب ماشین آلات... 840
انواع استاندارد ماشین آلات 841
هزینه مالکیت و بکار گرفتن ماشین آلات... 847
هزینه سرمایه‌گذاری 852
مخارج بهره‌برداری 856
عمر اقتصادی ماشین آلات ساختانی 864
هزینه استهلاک و تعویض 866
هزینه سرمایه گذاری 866
هزینه نگهداری و تعمیرات 866
هزینه زمان بیکاری 868
هزینه مترودی (از کار افتادگی و اسقاطی) 869
منابع ماشین آلات ساختمانی 875
کرایه ماشین آلات با حق خرید 880

فصل پنجم: دستورالعمل مهندسی ارزش در دوره ساخت

هدف و دامنه کاربرد 885
خصوصیات یک پیشنهاد تغییر قابل بررسی 886
روند ارایه، ارزیابی و بررسی پیشنهاد تغییر مفهومی و نهایی 889
معیارها و ملاک‌های ارزیابی پیشنهاد تغییر مفهومی و نهایی 894
فرمهای مخصوص ارایه و بررسی پیشنهاد تغییر 899