بررسی معماری بازار تبریز ، برنده جایزه آقا خان و مرمت آن - تصاویر از بنیاد معماری آقا خان

بازار تبریز؛ بزرگ ترین بازار سرپوشیده‌ی جهان
 
بازار تبریز کامل ترین سازمان اجتماعی را میان بازارهای ایران داراست و به دلیل برخورداری از خصوصیاتی کم نظیر در سال های اخیر، در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید و در سال جاری (۱۳۹۲)، به دلیل مرمت و بازسازی موفقیت آمیز، جایزه ی بزرگ معماری بنیاد آقا خان را از آن خود نمود.tabriz6این بازار با ویژگی های معماری، وجود راسته ها، سراها و تیمچه های فراوان یکی از بزرگ ترین بازارهای ایران است. البته وسعت آن نباید شگفتی ما را برانگیزاند؛ زیرا تبریز سرزمین وسیع ترین بناها بوده است. بیان دو نمونه، برای اثبات این موضوع کافی به نظر می رسد: آرامگاه غازان خان -حاکم ایلخانی- که بزرگ ترین قبه (گنبد) سراسر جهان اسلام تا آن عصر را بر فراز خود داشته و مسجد علیشاه که یکی از عظیم ترین بناهای عصر ایلخانی به شمار می رفت و پس از مسجد دمشق، بزرگ ترین مسجد در تمام سرزمین های اسلامی بوده است.tabriz-1البته آنچه که این بازار را منحصر به فرد و شایستهء ثبت در فهرست میراث جهانی ساخته، نه فقط وسعت آن، بلکه تنوع مشاغل و رونق فراوان آن است. از این منظر این بازار را می توان یکی از پر رونق ترین بازارهای ایران نامید که ارزش اجتماعی کم نظیری دارد.tabriz2بازار تبریز به عنوان یک بلوک شهری و کامل ترین سازمان اجتماعی در بین بازارهای ایران در بافت تاریخی شهر تبریز قرار گرفته و کهن ترین و مهم ترین رکن این بافت است.tabriz5تبریز به سبب موقعیت جغرافیایی اش که بر سر راه های غرب به شرق و شمال به جنوب قرار داشت، یکی از مراکز مهم ارتباطی و اقتصادی ایران بوده است. از این رو در ادوار گوناگون سلاطین، امرا و حکام کوشیده اند در این شهر بازاری پی افکنند. بازار غازان، بازار ربع رشیدی و بازار قیصریه از جمله نمودهای بیرونی این تلاش هاست. دو بازار اولین به عصر ایلخانی تعلق داشتند و بازار سومی به فرمان اوزون حسن و در حدود سال ۸۵۰ ه ق. بنا گردید. بازار قیصریه را می توان زیباترین بازار شهر تبریز دانست که از آن تاریخ تاکنون، مرکز معامله ی کالاهای گران بها و جواهرات بوده است. بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته ی سرپوشیده ی شمالی- جنوبی و شرقی- غربی تشکیل شده است. راسته های اصلی توسط راسته های فرعی و کوتاه تر به هم اتصال می یابند؛ به گونه ای که در این بازار بیش از ۲۰ راسته وجود دارد. علاوه بر آن در فضای میان راسته های اصلی و فرعی ۳۵ سرا، ۲۵ تیمچه، ۱۱ دالان و حدود ۵۵۰۰ حجره قرار دارد. ضمن آن که هم اینک، حدود چهل صنف گوناگون درون این بازار به فعالیت مشغول اند. به غیر از فضاهای اقتصادی، فضاهایی با عملکردهای دیگر نیز قابل مشاهده است. برای مثال جز مسجد جامع، نوزده مسجد دیگر و نه مدرسهء دینی در پهنهء این بازار وجود دارد. عرض بازارها بین چهار تا پنج متر و بلندی آن ها پنج تا شش متر است که در مقایسه با سقف بازارهای نواحی مرکزی و گرمسیر بسیار کوتاه تر است.tabriz4کلام آخر این که این سازه ی آجری بی همتا، بزرگ ترین بازار سرپوشیده ی جهان و زیبا ترین و یکپارچه ترین بازار ایران به شمار می رود.
 
منبع: کتاب معماری ایران و جهان در سپهر فرهنگ ایران