مسجد لطف‌الله-اصفهان

مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی ‌قاپو و در همسایگی مسجد امام اصفهان واقع شده ‌است این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‏‌کاری قرن یازدهم هجری است که توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره ساخته شده ‌است. مسجد شیخ لطف‌ الله به فرمان شاه عباس اول صفوی در مدت هجده سال بنا شده ‌است که در دوران صفویه آن را مسجد صدر و فتح الله نیز می نامیدند. مسجد شیخ لطف الله از اماکن تاریخی بسیار مشهوری است که تزیینات کاشی کاری آن در داخل ازاره ها به بالا همه از کاشی های معرق و داخل و خارج گنبد آن که جزو زیباترین گنبدهای جهان است از کاشی های معرق نفیس پوشیده شده است.

شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه “جبل عامل” یعنی لبنان امروزی بوده که به دعوت شاه عباس اول به اصفهان نقل مکان کرده و این مسجد برای تدریس و نمازگذاری و در تجلیل از وی ساخته شده است. از سوی دیگر شیخ لطف الله پدر زن شاه عباس بود. از این رو در محل زندگی شیخ، مسجد و مدرسه‌ ای به نام او ساخته شد که در این محل به تدریس دروس فقهی و جلسات دینی اشتغال داشت. شیخ بنا به استفتای خود که برگزاری نماز جمعه در غیاب امام زمان را مجاز می‌ شمرد، به اقامه نماز جمعه در این مسجد می ‌پرداخت و مقلدان او نیز به او اقتدا می‌ نمودند.

استفاده از نور طبیعی و رنگ‌ های زیبا همه و همه از جمله ویژگی‌ های چشمگیر این بناست. در ورودی مسجد به صورت دو لنگه ‌است که از چوب چنار یکپارچه ساخته شده ‌اند و پس از گذشت چهارصد سال هنوز پابرجا هستند. این مسجد به علت اینکه نه دارای مناره ‌است و نه دارای شبستان ورودی (حیاط) و همچنین ورودی آن پله می‌خورد، غیر طبیعی است. گفته می شود، این مسجد جهت استفاده همسران شاه عباس بنا شده ‌است و به همین دلیل این بنا فاقد مناره (جهت اذان گفتن) است. از دیگر ویژگی های بنا غیر از نداشتن صحن و مناره که در تمامی مساجد اسلامی جزء لاینفک بنا است می توان به چرخش ۴۵ درجه ای که از محور شمال به جنوب نسبت به محور قبله دارد اشاره کرد و همچنین به گنبد کم ارتفاع مسجد، محراب بی بدیل مسجد و کتیبه های نفیس و طره های سر در که درون گلدان مرمرین جای گرفته اند. این گردش که در اصلاح معماران سنتی ایران «پاشنه» نامیده می شود چنان ماهرانه صورت گرفته که به هیچ روی توجه بیننده را جلب نمی کند. این چرخش باعث شده تا بازدید کننده پس از گذشتن از مدخل تاریک و بعد از عبور از راهرو طویل متصل به آن به فضای اصلی و محوطه زیر گنبد وارد شود.

گنبد کم ارتفاع مسجد حاوی خطوط اسلیمی است که به طرز باشکوهی بر زمینه خاکی رنگ گنبد گسترده شد، هماهنگی بی نظیری را در نقش و طرح و رنگ به نمایش می گذارد.

محراب بی بدیل مسجد شیخ لطف الله که تاریخ  ۱۰۲۸ و امضاء محمد رضا بن استاد حسین بنا اصفهانی را بر خود دارد از شاهکارهای معماری و هنر اسلامی ایرانی است که هر بیننده را به اعجاب و تحسین وا می دارد.

کتیبه خارجی گنبد به خط ثلث با کاشی سفید معرق بر زمینه لاجوردی حاوی سوره های قرآن کریم است. خطوط کتیبه های داخل گنبد مسجد را علیرضا عباسی و خطاط دیگری که شهرت چندانی ندارد و نام او استاد باقر بنا است نوشته اند. مضمون این کتیبه ها آیات قرآنی و عبارت مذهبی است.

دیوارهای مسجد شیخ لطف اله برای تحمل سنگینی و فشار گنبد قطور ساخته شده ‏اند و به طوری که آن را از قسمت پنجره ‏ها اندازه گرفته ‏اند به یک متر و هفتاد سانتیمتر و در قسمت های اصلی به پیش از دو متر هم می ‏رسد. کف مسجد از سطح میدان بالاتر است. در ساختمان و تزئین اژدرهای سردر و جلوخان و همچنین سکوهای طرفین سردر، مرمرهای بسیار خوب به کار رفته و بقیه قسمت های جلوخان و سر در با کاشی های خشتی الوان و معرق زینت یافته ‏اند.

نقوش و رنگ های به کار رفته در کاشیکاری استادانه گنبد مسجد از زیباترین کاشیکاری های موجود در معماری ایران است. نور درون مسجد از پنجره‏ های مشبکی که در جوانب گوناگون ساقه گنبد ساخته شده ‏اند تامین می‏شود. پرتوی که از این پنجره ‏ها به درون مسجد می‏ تابد، علاوه بر اینجاد روشنایی کافی، خود به خود نمایشگر فضای روحانی بناست. ساقه گنبد با کاشی هایی آبی رنگ و نقوش گل و بوته و کتیبه ‏ای از کاشی های معرق شامل چند سوره کوتاه از قرآن دارد، تزیین شده است.